Is het mijn verbeelding of heeft de tweede generatie bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd inderdaad de gelegenheid gevonden zich te wijden aan het opschrijven van haar herinneringen – noodzakelijkerwijs uit de tweede hand – over de Sjoa? Met natuurlijk, waar relevant, de emotionele nawerking via de ouders op de schrijvers zelf, bij wie zwijgen of juist te veel verhalen hun effect hebben. En ik wil vooral niet te licht denken over het opgroeien in de schaduw van een vermoord ouder broertje of zusje.
Ik kreeg zojuist een kleine en toevallige selectie onder ogen van wat er in Nederland hierover verschijnt en was er in grote lijnen niet van onder de indruk. De getuigenissen van de beroemde overlevenden raakten mij directer, en daar hoort zeker de kortgeleden bekroonde Marga Minco bij.
Ontegenzeggelijk heeft het onderwerp van de Sjoa tijd nodig om te rijpen. Als ik kijk naar mijn omgeving in Israël, dan kwam dit onderwerp in de sociale ontmoetingen en de gesprekken tijdens onze eerste jaren hier helemaal niet aan de orde. Daar is de laatste decennia geleidelijk verandering in gekomen. Niet overal – in het Nederlandse ouderenhuis Beth Juliana heerst zelfs een soort verbod om de Sjoa te behandelen in lezingen of films, met uitzondering van de nationale herdenkingsdag zelf. Daar is eigenlijk geen ontkomen aan, met de twee minuten durende gejengel van sirenes, weliswaar op 'veilig', in tegenstelling tot de herdenking in stilte in Nederland, met getjilp van vogeltjes op de achtergrond.
Evenzo de gewoonte, of zelfopgelegd gebod, in het tijdschrift voor Nederlandse immigranten alhier, de Aleh, dat een deel van het geschrift van de maand april, dus rond die herdenkingsperiode, aan de Sjoa wijdt.
Wat er bij conversaties binnenskamers gebeurt, kan ik natuurlijk niet echt nagaan, en ik wil aannemen dat er ook daar met de jaren een soort ontdooiing plaats vond.
Juist terwijl ik dit schreef, kwam er een bericht bij mij binnen over een artikel van dr. Dan Michman dat raakt aan deze column en dat zeer interessant is voor de lezers van Crescas. Het betreft een tweedelig artikel van zijn hand in het Griekse e-journal Historein, dat over de Sjoa in Nederland en Griekenland gaat.