Joden van Leeuwarden
Geschiedenis van een Joods cultuurcentrum
Gepubliceerd op: 2 juni 2022
Geschiedenis van een Joods cultuurcentrum
Hartog Beem, Chaim Caran
Assen: Koninklijke Van Gorcum, 2022
Aantal blz.: 336
ISBN: 9789023257233
In 1974 verscheen de eerste editie van Joden van Leeuwarden – Geschiedenis van een Joods Cultuurcentrum. Als kenner van de Joodse bronnen en jarenlang bestuurslid van de gemeente was Hartog Beem (1892 - 1987) als geen ander in staat Joods Leeuwarden van binnenuit te beschrijven, vanaf het prille begin in de zeventiende eeuw tot de jaren zeventig van de vorige eeuw. Hij was al in 1940 gevraagd, maar het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog leidde tot uitstel van de plannen. Architectuurhistoricus J.F. van Agt (1922-2013) voegde een hoofdstuk toe over de Friese synagogen, waarvan de meeste inmiddels zijn verdwenen.
De bewogen geschiedenis van de Joden van Leeuwarden krijgt een bijzonder perspectief door de vele citaten uit de notulen van de gemeente, eerst in het Jiddisj, later in het Nederlands. Het tragische lot van de Joden in Leeuwarden en het moeizame naoorlogse herstel beschrijft Beem als ooggetuige met ingehouden emotie.
Voor deze herziene editie schreef Chaim Caran, genealoog van de Friese Joden, een hoofdstuk met nieuwe gegevens over de oudste en de meer recente geschiedenis van de Joden in de Friese hoofdstad, terwijl Edward van Voolen Hartog Beem aan de huidige lezers voorstelt. Ook is het boek nu voorzien van een namenindex.
"Hartog Beem heeft de geschiedenis van de Joodse gemeenten buiten de Randstad op de kaart gezet. Daarvan is dit boek oven Leeuwarden een onovertroffen hoogtepunt." Rabbijn Edward van Voolen.
Hartog Beem (1892-1987) werd geboren in Harderwijk. Hij groeide op in een traditioneel Joods gezin. Na de lagere school deed hij mulo en vervolgens de kweekschool. Hij werkte als docent in Den Helder en Zierikzee, terwijl hij in de avonduren een studie m.o. Duits afrondde. In 1920 trouwde hij met Rosette Kannewasser. Van 1925 tot 1958 was Beem (met uitzondering van de oorlogsjaren) leraar Duits aan de gemeentelijke hbs in Leeuwarden. Beem was, waar hij ook woonde, actief betrokken bij de Joodse gemeenschap.
Zijn schrijverscarrière begint Beem na de oorlog. Hij woont dan met zijn vrouw in Hilversum. Van zijn hand verschijnen boeken over kleine Joodse gemeenten buiten Amsterdam (de mediene), het Jiddisj, maar ook over oorlogspleegkinderen, Israël en zionisme en de (anti)-Joodse woorden in Van Dale. Behalve kenner van Joden in de mediene was Beem een veel geraadpleegd expert op het gebied van Nederlands-Jiddisj.
Chaim Caran (1949) is civiel ingenieur en woont sinds 1980 in Eilat, Israël. Hij heeft zich toegelegd op de geschiedenis van de Joden in Friesland. Caran onderzocht de stambomen van een groot aantal Fries-Joodse families; besnijdenisregisters en de grafstenen op de Joodse begraafplaatsen in de provincie. Hij is lid van Amuta (Stichting) Leeuwarden, die in 2005 de herdenking van het tweehonderdjarig bestaan van de Leeuwarder synagoge initieerde en hij nam in 2014 het initiatief tot herdenking van de stichting van de oudste Joodse begraafplaats in Friesland (Workum 1664). Caran was in 2016 betrokken bij de plaatsing van de gedenkplaat in Hindeloopen op de plek van de voormalige synagoge. Hij draagt bij aan de Israëlische genealogische website over het Nederlandse Jodendom, Akevoth.
