"Er wordt ontzettend veel geouwehoerd in de kunstwereld"
De Firkovich-bende van Emile Schrijver
Gepubliceerd op: 11 januari 2024
De Firkovich-bende is de tweede thriller van Emile Schrijver, algemeen directeur van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam. Het boek is een thriller over de internationale handel in Joodse boeken en manuscripten. Detective Max Blitz raakt verzeild in een wereld van vervalsingen. “De expert Max Blitz is een vrijbuiter-variant van mijzelf.”
Door Willemien Groot
De Firkovich-bende is je tweede thriller. Hoe bevalt het schrijverschap?
Ik vind het heerlijk om te doen. De vrijheid die het me geeft om te spelen met ervaringen die ik in mijn werk heb opgedaan, vind ik geweldig, inspirerend en waardevol. Het was in het begin wel kwetsbaar. In de wetenschap laat je minder van jezelf zien dan in fictie. Dat ligt voor de hand. En het is leuk om je publiek echt niet te kennen, anders dan in de wetenschap waarin je voor je collega’s schrijft, of in een museum waar je in elk geval een deel van je bezoekers door je tentoonstellingen ziet lopen. Fictie schrijven is ook iets waar ik zeker graag mee doorga, naast het schrijven van essays.
Wat kun je erin kwijt wat betreft je eigen kennis en expertise als directeur van het JCK en je baan ernaast als bijzonder hoogleraar aan de UvA?
Veel. Mijn thrillers gaan over de oude boeken, waar ik al sinds het midden van de jaren tachtig dagelijks mee werk. Anders dan veel andere schrijvers van dit genre hoef ik niet veel onderzoek te doen. En anders staan de boeken al in mijn kast of kan ik makkelijk bij artikelen via de digitale bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam. Beide thrillers zijn gesitueerd in een wereld die ik werkelijk goed ken. Ik heb vroeger veel voor de internationale boekhandel gewerkt, bezoek nog altijd verzamelaars, ben direct of indirect nog in contact met kunsthandelaren. Daarnaast reis ik veel over de wereld, ontmoet de rijken, de vromen, en hier en daar ook mensen die niet alleen het goede in de zin hebben.
In hoeverre is de hoofdrolspeler Max Blitz een verwijzing naar jouzelf als expert en wellicht als mens?
Als expert zeker, zij het dat hij de vrijbuiter-variant is en ik de nette gesettelde versie. Als mens? Die vraag krijg ik vaak. In het NIW werd hij beschreven als het ondeugende alter ego van de auteur, dat vond ik leuk. Ik ken hem goed, maar ik ben hem hopelijk niet. Hij draagt mijn pakken, drinkt mijn whisky, houdt van jazz, maar hij is (hopelijk) veel meer met zichzelf bezig dan ik. En hij is jonger, heeft geen kinderen of kleinkinderen en is niet getrouwd. En hij heeft niet veel vrienden.
Soms leest De Firkovich-bende als een handleiding voor zowel kunsthandelaren als kunstkopers. Is het verhaal uit het leven gegrepen?
De objecten die ik beschrijf, heb ik bijna allemaal gezien. In het boek is een belangrijke rol weggelegd voor een edelsmid. Diens zilveren object heb ik in handen gehad. Elders in het boek beschrijf ik bronzen afgietsels van de handschoenen van de Israëlische agent die Adolf Eichmann heeft aangehouden. Dat kunstobject bestaat en heb ik ooit gezien bij de toenmalige directeur van Coca Cola Israel in Bnei Berak. De hotels die ik beschrijf ken ik en de technieken die gebruikt worden voor de vervalsingen bestaan. Ook de materialiteit van de vervalsingen is uit het leven gegrepen. Zelfs de meeste concerten die in het boek staan heb ik bezocht of ik heb ze verzonnen omdat ik er graag bij was geweest.
Boekomslag De Firkovich-bende. Uitgeverij Prometheus
Ook de naam Abraham Firkovich is niet verzonnen. Deze man leefde in de negentiende eeuw rond de Krim en was een verzamelaar van Joodse en Arabische boeken. Waarom vernoem je de bende juist naar hem?
Abraham Firkovich is een van de interessantste figuren uit de Joodse boekgeschiedenis. Hij is een belangrijke leider van de Karaïeten, een groep Joden die sinds de achtste eeuw en tot op de dag van vandaag bestaat. Zij wijzen de autoriteit af van de nabijbelse traditie, van de Talmoed en de halacha. Ze baseren zich slechts op de schriftelijke leer, dus op Tanach, het Oude Testament. Die opvatting was natuurlijk niet onomstreden. Om de ouderdom van de Karaïetische beweging te bewijzen, verzamelde Firkovich oude Bijbelmanuscripten en hij hield zich ook bezig met de studie van grafstenen. Die oude bronnen vervalste hij vaak. Vooral door data te veranderen, waardoor de Karaïetische beweging ouder moest lijken dan hij al was. De vervalsingen van Firkovich behoren tot de beroemde vervalsingen uit de geschiedenis van het Joodse boek. Overigens bezat hij ook een geweldige collectie authentieke oude handschriften, die nu in Sint Petersburg wordt bewaard.
Handel in Joodse kunst staat de laatste jaren vooral negatief in de belangstelling vanwege vermoedens of bewijzen van roofkunst. Is dat besef een aanleiding geweest voor dit boek?
Nee, mijn boeken gaan over een andere, meer gesloten wereld. Die van verzamelaars en handelaren van judaïca en niet zozeer van de grote kunst. Maar ook bij boeken worden kwesties rond roofkunst steeds relevanter. Toen ik nog niet zo lang algemeen directeur van het JCK was, sprak ik de toenmalige nieuwe directeur van het Israel Museum. We kwamen tot de gezamenlijke conclusie dat roofkunst wel eens een van de belangrijkste thema’s van de komende jaren kon worden. Dat klopte, voor ons allebei.
Zouden lezers en geïnteresseerden in Joodse kunst het verhaal ook kunnen (of moeten) opvatten als een waarschuwing voor goedgelovigheid in de kunstmarkt?
Ja. Er wordt ontzettend veel geouwehoerd. Oud is niet altijd waardevol. Als je de handel moet geloven, is ieder boek een absoluut unicum en mag het nooit ontbreken in een collectie. Terwijl dat toch echt een autonome beslissing is van een persoon of instelling. En zij bepalen hoeveel ze willen betalen, of de handel dat leuk vindt of niet. Die spanning tussen handel en clientèle vind ik het spannendst. Daarin spelen externe specialisten een belangrijke rol. En geld en hebzucht. En kwaliteit, religie en authenticiteit. En bedrog.
Emile Schrijver geeft op 24 januari voor Crescas een lezing over de internationale Joodse kunstmarkt. Mis die niet en meld je nu vast aan.
De Firkovich-bende is verschenen bij Uitgeverij Prometheus en kost € 22,50. Ook verkrijgbaar als E-book voor € 13,99.
Beeld: Rylandcollections
