'Vergeef ons' - een 900 jaar oud fragment van een Jom Kipoer machzor
Gepubliceerd op: 24 september 2020
‘Vergeef ons’ – een 900 jaar oud fragment van een Jom Kipoer machzor is geüpload naar de website van de Nationale Bibliotheek in Jeruzalem, nadat het enige jaren geleden werd gevonden in de Caïro Geniza. De auteur is een schrijver genaamd Hillel Ben Ali, die wordt beschouwd als één van de meest invloedrijke mensen in de Joodse gemeenschap in Bagdad en Caïro in de elfde eeuw.
Een zeldzaam en oud fragment uit een bijzonder oud Jom Kipoer machzor is in hoge resolutie te zien op de website Kativ - de site voor de Joodse manuscripten van de Nationale Bibliotheek in Jeruzalem. De tekst laat zien dat Joden honderden jaren geleden in sjoel op Jom Kipoer op dezelfde wijze baden als vandaag de dag en met dezelfde pijoetim, die eeuwenlang bewaard zijn gebleven.
Het document werd enkele jaren geleden ontdekt in de Caïro Geniza. Een geniza is een opslagruimte in een synagoge, bestemd voor versleten Hebreeuwse boeken en papieren over religieuze onderwerpen tot ze een echte begrafenis konden krijgen. Het is in het jodendom verboden iets weg te gooien waar de heilige Naam van God op staat, zelfs wanneer die werd aangeroepen in een persoonlijke brief. Vandaar dat in een geniza soms ook profane teksten werden bewaard.
De Cairo Geniza is een verzameling van ongeveer 400.000 fragmenten van Joodse manuscripten en administratieve en juridische documenten van de Joodse gemeenschap die in de opslagruimte van de Ben Ezra Synagoge in Fustat (de naam van het oude Caïro) bewaard zijn gebleven. De manuscripten schetsen een continuüm van duizend jaar (van 870 in de gangbare jaartelling tot de negentiende eeuw) van de Joodse geschiedenis in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het is de grootste en meest diverse verzameling middeleeuwse manuscripten ter wereld.
De Geniza-teksten zijn geschreven in verschillende talen, vooral Hebreeuws, Arabisch en Aramees, voornamelijk op perkament en papier, maar ook op papyrus en stof. De religieuze teksten betreffen fragmenten uit de Tora, de Talmoed en latere rabbijnse werken (sommige in het handschrift van de auteur). De profane teksten geven een gedetailleerd beeld van het economische en culturele leven van de Noord-Afrikaanse en oostelijke mediterrane regio's, vooral in de periode van de Fatimiden (een islamitische dynastie die in Egypte aan de macht was tussen de tiende en de twaalfde eeuw). De collectie is nu verspreid over een aantal bibliotheken, waaronder de bibliotheken van Cambridge University en de University of Manchester.
Het document in kwestie is een deel uit een Jom Kipoercyclus die waarschijnlijk eind elfde, begin twaalfde eeuw werd geschreven door een schrijver genaamd Hillel Ben Ali, die voorzanger was in Bagdad en naar Caïro emigreerde, waar hij diende als de officiële schrijver van de Joodse gemeente in Caïro. Als gevolg van de rol die hij tussen 1066 en 1108 speelde in de gemeenschap zijn er in de Caïro Geniza, maar ook op de website van de Nationale Bibliotheek veel voorbeelden van handgeschreven certificaten. Hillel Ben Ali wordt beschouwd als een van de belangrijkste schrijvers wiens handschrift in de Caïro Geniza staat.
"Dit document is het oudste Jom Kipoer machzor in de collectie van de Nationale Bibliotheek en waarschijnlijk een van de oudste ter wereld", zegt dr. Joel Finkelman, conservator van de collectie Jodendom van de bibliotheek. "Er zitten meer complete handgeschreven machzorim in die collectie, maar die zijn van een paar honderd jaar later."
Aan de ene kant van de pagina staat een fragment uit een pijoet van R. Elazar ha-Kalir (een van de grootste dichters uit de late oudheid). Aan de andere kant staan gebeden gerelateerd aan de Jom Kipoer-eredienst in de tempel.
De poëzie van Elazar ha-Kalir komt ter sprake tijdens de komende Crescas-lezing 'Bijbelpersonages in Hebreeuwse dichtkunst' op 7 oktober 2020. Kijk hier om voor deze lezing in te schrijven.
De tekstuele combinatie komt overeen met het Asjkenazische Jom Kipoer machzor.
Bron: Nationale Bibliotheek, website Kativ en Makor Risjon.
Klik hier om de scan van het fragment op de website van Kativ te bekijken.
