Dagje Joods Enschede: ontdekkingen dichtbij huis
Een nieuwe aflevering in de Jonet-serie reisverhalen De Joodse Horizon
Gepubliceerd op: 3 juni 2021
De Watertoren van Menko in het nieuwe Roombeek is geïntegreerd in woningbouw (foto: J. Brantjes)
Het station van Enschede toont goed de ligging van de stad, pal op de grens met Duitsland. In het verleden was het een kopstation, maar sinds 2001 is het weer een parallelstation en kun je doorreizen naar Gronau en Münster. Ik ken Enschede goed. Ik ben weliswaar opgegroeid in Losser, maar in Enschede ging ik naar het Jacobus College en hockeyen deed ik bij DKS – De Kromme Stok. Inderdaad. Droge, Twentse humor waarvan Herman Finkers de onvolprezen ambassadeur is.
Omdat ik nu in Amsterdam woon, pak ik voor een rondje Joods Enschede een NS-fiets en begin bij de synagoge, vaak geprezen als de mooiste van Nederland.
Irene Berg-Baruch (75) ontvangt me hartelijk met koffie en leidt me rond door de geheel gerenoveerde sjoel van architect Karel de Bazel uit 1928. Een Gesamtwerk, want ook de inrichting werd tot het kleinste detail door hem ontworpen. Berg wijst me op de mozaïeken, die in de blauwgrijze koepel de twaalf stammen van Israël symboliseren, de kroonluchter van 1.200 kilo waarvoor je een hoogwerker nodig hebt om een peertje te vervangen, en de houten granaatappels die precies 613 pitjes zouden hebben, net als het aantal mitswot in de Tora.
Joodse moeder met kind
De Bazel overleed in 1923 en heeft het gebouw dus nooit gezien. Zijn opvolgers, de architecten Smits en Van de Linde, hebben het ontwerp afgemaakt. Vanwege de gezichtsbepalende koepel heette de sjoel in de volksmond al gauw Circus Menko, naar de broers Miljam en Sig Menko, de initiatiefnemers en financiers. De beide Menko’s lieten, net als de andere Joodse textielfamilies Rozendaal, Van Gelderen en Serphos, imposante villa’s bouwen in de nieuwe wijk Stadsmaten. De Bazel tekende zowel de Villa Menko-van Dam als de Villa Menko-Edersheim. Ironisch genoeg werden de huizen en ook de synagoge, tijdens de oorlog niet verwoest, simpelweg omdat de Duitsers de gebouwen hadden gevorderd.
De twee Menko-villa’s staan tegenover elkaar aan wat nu de Tromplaan heet, een statige laan nabij het Volkspark, waar het oorlogsmonument van Mari Andriessen uit 1953 nog altijd imponeert. Van de zes beelden die hij maakte, is vooral dat van de Joodse moeder met kind ontroerend.
Lees het vervolg van Joost Brantjes' bezoek aan Joods Enschede op Jonet.nl.
