Hersenspinsels

Harry Polak

vrijdag 5 januari 2024

Onlangs kwam er op mijn LinkedIn-account een kort stukje voorbij dat ging over hoe mensen tot een besluit komen om een liefdesrelatie te beëindigen – of toch maar in stand te houden, hoewel die eigenlijk is mislukt. Er spelen drie factoren, zo werd gesteld. De eerste is (1) positieve en negatieve aspecten omtrent de relatie. Als de negatieve overheersen dan is dat een reden om te stoppen. Maar dat afkappen gebeurt lang niet altijd.

Er spelen namelijk nog twee factoren een rol: (2) welke investering in de relatie wordt opgegeven en (3) wat is het alternatief (“de winst van de verandering”). Om met dat laatste te beginnen: als er een derde in het spel is, dus een overspelige man heeft zijn oog al laten vallen op een nieuwe partner, dan is voor hem het alternatief zeer aantrekkelijk. Maar is het alternatief voor het overgaan tot een scheiding (bij een huwelijk) alléén verdergaan dan is het alternatief minder aantrekkelijk. Zeker als je daar niet goed tegen kan.

Echter, ook bij het hebben van een buitenechtelijke relatie is het niet gezegd dat het tot een beëindiging komt van de huwelijksrelatie. Een gezamenlijk huis of het hebben van kinderen met de huidige partner kunnen maken dat het opgeven van die ‘investeringen’ of verworvenheden zo nadelig is dat de in feite doodgebloede relatie toch in stand blijft.

Econometristen zullen van deze ‘rekensom’ van positieve en negatieve aspecten plus het alternatief en het opgeven van investeringen vast een mooie formule kunnen maken. Besluit = (positief/negatief) X (alternatief/investering) of zoiets. Ik waag me er verder niet aan.

Als je goed nadenkt, is de bovenstaande gedachtegang ook goed toepasbaar op andere keuzeprocessen in het leven. Zo kan je de rekensom ook loslaten op een besluit om op alija te gaan (naar Israël verhuizen). Als je (Joodse) leven in Nederland meer negatieve kanten kent dan positieve dan is een besluit om Nederland de rug toe te keren sneller genomen dan wanneer het positieve overheerst. Echter, ook wanneer sprake is van een positief gevoel over het leven in Nederland hoeft dat je er niet van te weerhouden om een enkele reis naar Israël te boeken, omdat het alternatief (de nieuwe situatie) veel aanlokkelijker is. Israël heeft best veel moois te bieden, zeker als je Joods bent, en óók als dat niet het geval is (we hebben het nu maar even niet over de huidige oorlog). Wat dan wel een grote rol speelt, is wat je opgeeft aan investeringen in je Nederlandse bestaan. Dat laatste zal veel mensen ervan weerhouden om de koffers te pakken.

Toen ik het met mijn vrouw over bovenstaande redenering had, zei ze dat het typisch iets voor mij was. Het deed zo ontzettend zakelijk aan. Zeker, antwoordde ik, maar in je afwegingen kan je heel veel emotie stoppen, dus het is echt niet alleen een koude rekensom. Waar het om gaat is dat veel afwegingsprocessen in feite – als je tenminste een goede afweging wil maken – zo lopen. Het is niet alleen maar een witte, mannelijke manier van denken, om alvast een modern verwijt vanuit woke-hoek te pareren.

Net zo goed als álle mensen, van wat voor kleur, seksuele voorkeur, culturele instelling en dergelijke dan ook, een hart en longen hebben, hebben ze hersenen die bij iedereen ongeveer gelijk werken. Al weten we nog veel te weinig van de hersenen af.

Een Israëli die het land zou willen verlaten, loopt in wezen hetzelfde proces door als iemand die als Jood vanuit de diaspora naar het land toekomt, of als een Israëli die na eerder vertrek toch weer terugkeert naar zijn vaderland.

Je komt in beweging omdat je niet meer senang voelt in de bestaande situatie en dan kijk je naar alternatieven (wat kan je winnen) en ook naar wat je loslaat. Die twee laatste zaken moeten op een of andere manier tegen elkaar opwegen. Daarna volgt een besluit, waarbij intuïtie best een grote rol mag spelen. Je weet wat je opgeeft, niet wat je krijgt, om met Micha Wertheim te spreken. Het blijft een gok. Niemand kan de toekomst honderd procent voorspellen.

Hou zou dat nu bij Hamas en Gazanen werken? Niet anders, denk ik. Of laten we het in ieder geval hópen, want zij zijn net zo goed mensen van vlees en bloed, begiftigd met normale hersenen (al zijn de denkbeelden in de hersenpan nogal afwijkend van wat je menselijk kunt noemen). Om (weer!) een oorlog tegen Israël te beginnen, moeten het aantal negatieve aspecten rond de status quo overheersen. Is het andersom dan kun je beter geen nieuwe oorlog beginnen. Kennelijk is voor Hamas (met Iran op de achtergrond) een belangrijke factor geweest dat er een soort vrede dreigde te gaan ontstaan tussen Saoedi-Arabië en Israël. Met als groot gevaar voor de Palestijnen in het algemeen dat hun zaak naar de achtergrond zou worden gedrongen.

Ze hadden het echter ook anders kunnen zien. Saoedi-Arabië heeft bij voortduring gezegd dat de Palestijnse kwestie hen zeer aan het hart gaat en persoonlijk geloof ik dat ze dat echt menen. Dan hadden de Palestijnen (Hamas enerzijds en Fatah anderzijds) gebruik kunnen maken van de situatie door hun verlangens mee te geven aan de Saoedi’s in hun onderhandelingen met Israël. Wie weet wat ze dan hadden kunnen binnenhalen! Zonder de zoveelste vernietigende oorlog! Of gaat het Hamas (en Iran) om heel wat anders, namelijk totale vernietiging van Israël? De vraag stellen is hem beantwoorden.

Terug naar de gedachtegang en de twee andere factoren: investeringen en het alternatief (winst). In een oorlog met Israël konden de Gazanen erop rekenen dat er heel wat mensenlevens, gebouwen, tunnels, wapens en dergelijke verloren zouden gaan, dus zeg maar dág tegen al die levens en investeringen. En wat zou het alternatief zijn? Eindelijk een Palestijnse staat van de rivier tot de zee? Het alternatief, de uitkomst nu, is dat Gaza grotendeels kapot is. Dat komt toch echt doordat Hamas op 7 oktober een oorlog is begonnen met zoveel gruwelijkheden dat een invasie naast gebruikelijke bombardementen door Israël (als antwoord op de talloze raketten uit Gaza!) onvermijdelijk was om eindelijk een eind te maken aan het dodelijke regime van Hamas.

Het door Hamas gewenste alternatief is volstrekt onhaalbaar gebleken. Het alternatief (de uitkomst) is niet eens nul, het is gigantisch negatief. En het verlies is ontstellend groot. Veel Gazanen blijven desondanks achter Hamas blijven staan, maar dat geldt niet voor iedereen.

Echter Hamas redeneert vast heel anders. De doden zijn martelaren en genieten na hun dood in de islamistische Hemel vol met groene oasen en meer van dat moois. En de investeringen die ze kwijt zijn, worden wel weer vergoed door Qatar en andere weldoeners. (Ze hebben nu zowaar Sigrid Kaag van de VN binnen om Gaza voor de zoveelste keer op te bouwen.)

De winst is in hun ogen zonder twijfel de grote sympathie van de wereld voor hun lot. En de weer verder toegenomen antipathie van grote delen van de wereld voor Israël, de Joodse staat. Hamas heeft de tijd, dus ze wachten gewoon af tot de wereld Israël totaal in de steek laat, net zoals Oekraïne in wezen aan zijn lot wordt overgelaten in hun strijd tegen de Russen. Russen beschikken ook over veel tijd en onnoemelijke reserves aan soldaten, enzovoort.

Het kan zijn dat in dit geval een andere rekensom beter op zijn plaats is: hoe groter het offer (doden, verwoestingen), hoe groter de sympathie. De media spelen dat spel mee (lees maar) en de intelligentsia nemen steeds meer het Palestijnse narratief over. Zo las ik in een artikel over oorlogsvoering in het kerstnummer van de Haagse Post de volgende uitlating van professor doctor Désirée Verweij, expert internationale betrekkingen: “Terug naar de Balfour-verklaring en ideeën over een land voor Joden creëren in een gebied waar al Palestijnen wonen.” Pardon? Er woonden daar toch óók al eeuwenlang Joden? En de Arabieren die er toen woonden gingen zich pas veel later Palestijnen noemen. Zou de prof dat niet weten?

Maar als je bedenkt dat deze hoogleraar betrokken is bij Pax Christi dan weet je hoe laat het is. Palestijnen kunnen zonder veel moeite op zulke fellow travelers in het Westen rekenen.

7 + 1 = ?
“Terug naar de Balfour-verklaring en ideeën over een land voor Joden creëren in een gebied waar al Palestijnen wonen.” Pardon? Er woonden daar toch óók al eeuwenlang Joden? " Maar dat is toch geen argument? Overal in de wereld wonen joden, maar dat betekent toch niet dat je dan zomaar een eigen staat kunt creëren in een gebied waar andere mensen wonen wanneer die mensen het daar niet mee eens zijn? Geschiedenis verandert, situaties veranderen en een claim op basis van een bijbelse geschiedenis (veel archeologen betwisten echter dat er ooit een groot rijk van koning David was), is wel erg mager plus dat de Serviërs zo'n zelfde claim begin jaren 90 op Kosovo legden ("was ooit van ons en wij willen het terug") en Poetin dit een zelfde rechtvaardiging vindt om Oekraïne aan te vallen want "de bakermat van de Russische beschaving ligt in Kiev-Rus en dus is het gebied van ons", terwijl de wereld die claims - terecht - afwijst. Wanneer ik op tv zie en in Ha'aretz lees hoe Israël aan alle kanten belaagd wordt omdat het in de regio niet gewenst is dan kan ik maar één conclusie trekken en dat is dat het boek dat ik ooit in de boekhandel zag, maar niet gekocht heb omdat ik het een belachelijke titel vond, toch gelijk had (misschien dat ik het alsnog probeer te bemachtigen om te kijken welke argumenten de schrijver gebruikt om tot zo'n controversiële titel te komen): "Israël, een onherstelbare vergissing". In 1911 schreef Asher Ginsburg aan een vriend in Jaffa: ‘wat de strijd tegen de joden in Palestina betreft, ik volg die uit de verte met pijn in het hart, vooral wegens het mateloze gebrek aan inzicht en begrip dat aan onze kant wordt getoond. Het was toch twintig jaar geleden al duidelijk dat de dag zou komen, waarop de Arabieren tegen ons op zouden staan’. En Moshe Dayan in 1956: ‘laten we de (Palestijnse) moordenaars niet bedelven onder beschuldigingen. Hoe kunnen we klagen over de diepe haat die ze tegen ons koesteren? Acht jaar hebben ze in de vluchtelingenkampen van Gaza gezeten, en voor hun ogen hebben wij het land in bezit genomen waar zij en hun voorouders op geleefd hebben. Wij zijn de generatie van kolonisten, en zonder de stalen helm en de loop van het geweer kunnen we geen boom planten en geen huis bouwen. Laat ons niet terugdeinzen voor de haat waarmee het leven van honderdduizenden ons omringende Arabieren is vervuld. Laat ons onze ogen niet afwenden, opdat onze hand niet verzwakt’.
Beste Anat Als je het boek van Ginsburg niet meer kan vinden: recentelijk is verschenen een voortreffelijke vertaling van het boek van Rashid Khalidi: "De 100-jarige oorlog tegen Palestina"., geschreven in 2020, maar akelig aktueel. In de huidige grimmige ideologische en politieke zwart/wit oorlog ongetwijfeld niet door iedereen gewaardeerd en wellicht afgedaan als een uiting van "fellow travellers" Quodnon.
Natuurlijk is het een argument. Zelfs een sterk argument en dat weet je best, Anat. Joden (van Judea) komen uit het gebied dat nu Israël heet. Ze zijn lang geleden verspreid geraakt door verdrijving en wilden sindsdien altijd terug naar het land van oorsprong. Er zijn daar ook steeds Joden blijven wonen. Dat wordt domweg ontkend in het citaat in de column. Het zionisme kwam op in een tijd dat allerlei volkeren een eigen natiestaat wilden. Ook in oost-Europa was dat zo en voor Joden was geen plek want zij hoorden niet bij de naties daar. Dat Joden weer een eigen land wilden, werd erkend door de Volkerenbond en later door de Verenigde Naties. Dat geldt niet voor de Servische en Russische aspiraties die puur gebiedsuitbreiding willen van hun reeds bestaande land. Dat boek van Chris van der Heijden heb ik in de kast staan. Je zou het van mij mogen lenen als je om de hoek had gewoond. Ik heb het opzij gelegd na een paar hoofdstukken omdat hij de Joodse geschiedenis ging herschrijven en niets begreep van het Joodse verlangen naar eindelijk weer een eigen staat na eeuwenlang de verschoppeling te zijn geweest van de wereld. Ook Joden uit Arabische landen hebben dat verlangen gehad en daarom zijn ze bijna allemaal weg uit die landen. Ze werden niet nu eenmaal meer gewenst in die landen. Joden gaan echt niet meer weg uit Israël en geven dat land niet op. Ze hadden legitieme redenen voor de heroprichting van een Joodse staat waar een aanzienlijke minderheid aan Arabieren als loyaal staatsburger woont. Het wordt dat de Palestijnen dat ten langen leste gaan inzien en overgaan tot deling van het land van de rivier tot aan de zee in een Joodse en een Palestijnse staat. Egypte, Jordanië, de Emiraten, Bahrain zijn al zo ver.
Ik had deze reacties niet gezien (zondag en maandag wel een paar keer gekeken, maar toen was er alleen mijn reactie). Jaap: Ik ken het boek van Khalidi en heb het al 2 jaar in de kast staan (het origineel), maar nog niet aan toegekomen om het te lezen. Ga ik binnenkort doen. Harry: alleen de Joden die in Jeruzalem woonden zijn door de Romeinen verdreven. De andere Joden bleven in het land of waren al eerder verdreven (Babylon) of vrijwillig vertrokken (Alexandrië) en zijn later zelf vertrokken vanwege de armoede, christelijke jodenhaat of andere redenen, maar in het jaar 1000 woonden er nog steeds meer Joden in Palestina dan andere religies. En de meeste Joden wilden helemaal geen eigen land (lees: History of zionism). Alleen de Oost-Europese Joden waren voor de oorlog te porren om naar Palestina te vertrekken vanwege antisemitisme, maar zelfs zij kozen liever voor de VS dan voor Palestina. En in Nederland was de zionistenbond erg klein en ageerden de rabbijnen fel tegen het idee. Dat Joodse verlangen naar een eigen staat was een religieus en geen seculier concept (daarom waren de rabbijnen ook anti-zionist) want wanneer Eretz Israel opnieuw zou ontstaan zou dit olv de mashiach zijn. En daar verlangde men naar: Bashana Haba'a BiYerushalayim, een religieus Jeruzalem. Dat Joden later toch zionist werden had voornamelijk te maken met de Shoa: in Europa was gebleken dat men niet veilig was en andere landen wilden de verschoppelingen die in de kampen zaten niet opnemen (of tenminste niet zoveel mensen) dus waar moest men naartoe (lees: Linda Polman - Niemand wil ze hebben)? Joden in de Arabische landen stonden ook niet te popelen om hun land te verlaten, maar de situatie in Palestina en later in Israël veroorzaakte veel antisemitisme in die landen (voor 1918 was er sprake van discriminatie, maar niet het felle antisemitisme zoals in Europa; lees: Martin Gilbert - In Ishmael's House) waardoor het leven in die landen onleefbaar werd. Echter, alleen de Joden uit Irak mochten vertrekken want landen als Syrië en Egypte wilden niet dat 'hun' Joden naar Israël zouden gaan en zodoende het land zouden versterken. Maar ook veel Mizrachim (uitz. Marokkaanse, Irakese en Jemenitische Joden) vertrokken - toen ze de kans kregen - niet naar Israël, maar naar bijv. Frankrijk. Zo vertrokken van de 140.000 Algerijnse Joden slechts 30.000 naar Israël, de helft (37.000) van de Egyptische Joden (75.000) vertrok naar Israël.
Anat, er zijn wat kanttekeningen te plaatsen bij je verdienstelijke historisch overzicht. Bijvoorbeeld dat het Oost-Europese zionisme al ver voor de Sjoa opkwam. Het was uitdrukkelijk geen religieus concept, maar het vloeide voort uit nationalisme gevoed door antisemitisme en het was beslist geen regulier kolonialisme. Verder nog: hoe het allemaal gekomen is met de komst of terugkeer van Joden naar het oude vaderland, daarover is van alles te zeggen, zoals je doet, maar er is nu al 75 jaar een Joodse staat en daar draait het om. To be or not to be! Ik raad je aan om eigen weblog te beginnen of je schrijfsels ergens als column geplaatst te krijgen. Telkens reageren op anderen lijkt mij niet zo bevredigend.
Harry, mijn excuses voor mijn lange epistels. Ik vind het lastig om mijn punt te maken in korte bewoordingen en dan toch nog duidelijk te blijven. Ik zal niet meer reageren. Shabbat shalom!
Dag Anat, excuses zijn helemaal niet nodig. Van mij mag je blijven reageren. Niet dat ik er altijd blij mee ben, want we verschillen behoorlijk van mening. Maar jouw commentaren zou ik beslist niet willen tegenhouden! Van censuur of zelfcensuur wordt niemand wijzer.
Dan wil ik toch nog één keer in dit topic reageren (wanneer het mag van Crescas). Gisteren las ik in Ha'aretz een artikel dat ik je van harte wil aanbevelen (maar misschien heb je het al gelezen?). Ik mag geen link plaatsen, dan maar zo: Ahmed Fouad Alchatib: I grew up in Gaza (Ha'aretz, 22 jan) Wat mij betreft gaat deze man Gaza leiden na de oorlog (al is Israël niet blij met hem volgens Wikipedia)
Dat artikel had ik al vluchtig gelezen. En ik heb het nogmaals maar dan met meer aandacht doorgenomen. Hij tapt gelukkig uit een ander vaatje. Graag nog meer van die commentaren uit Palestijnse kring.

Columns 2024

Columns 2023

Columns 2022

Columns 2021

Columns 2020

Columns 2019

Columns 2018

Columns 2017

Columns 2016

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.