De seculiere Ontzagwekkende Dagen

Harry Polak

vrijdag 23 april 2021

Onlangs stond Israël weer stil bij Jom Hasjoa (Dag ter herinnering aan de Sjoa en het Heldendom), Jom Hazikaron (Herinneringsdag aan gevallen soldaten en terreurslachtoffers) en Jom Ha’atsmaoet (Onafhankelijkheidsdag). De eerste twee zijn uiteraard treurdagen en de laatste is een feestelijke dag.

Deze dagen zijn uiterst belangrijk op de Israëlische kalender. Ze hebben een heel ander karakter dan de drie religieuze Hoge Feestdagen in het najaar, die kunnen worden gezien als de meest belangrijke dagen op de Joodse kalender. Voor Israëli’s die niet gelovig zijn, zijn de drie eerder genoemde dagen zeker zo belangrijk als de drie Hoge Feestdagen voor religieuzen.

Ultrareligieuzen die Israël wonen, maar weinig hebben met de Joodse staat en ook niet dienen het leger, zullen de drie dagen niet in hun agenda hebben staan. Behalve wellicht Jom Hasjoa, want ook zij zijn getroffen door de volkerenmoord op Joden door de nazi’s. Daarvoor hebben ze echter al Tisja be’av en de tiende tevet.

Misschien vreemd om de religieuze Hoge Feestdagen in het najaar op één lijn te stellen met de drie aan het begin vermelde dagen in het voorjaar. Toch klopt het wel, als je bedenkt dat Joden zichzelf zien als volk met een eigen religie – met de uitdrukkelijke toevoeging dat je Joods kunt zijn zonder religieus te zijn. Jodendom heeft immers twee ‘kernen’: etniciteit, afstamming enerzijds en religie, eigen cultuur anderzijds. Joden die zichzelf allereerst zien als behorend tot een natie wonend in een eigen land, waar de Joodse cultuur de boventoon voert, zullen niet per se het religieuze karakter van het jodendom onderstrepen, terwijl Joden die allereerst religieus zijn wel zionistisch kunnen zijn, doch niet zo nodig in Israël hoeven te wonen. Joods kun je overal zijn, Israëli ben je vooral in Israël. Zij het dat nogal wat Israëli’s buiten Israël wonen. En daar ontdekken ze niet zelden dat ze ook Joods zijn en wat dat betekent. Om misverstanden te vermijden: je kan natuurlijk én Israëli plus zionist zijn én religieus.

Het vergelijken van de drie bij uitstek Israëlische dagen na Pesach met de drie ontzagwekkende Joodse dagen in het najaar pikte ik op uit een podcast van het Hartmann Instituut, waarin Donniel Hartman en Yossi Klein Halevi uitwisselen hoe zij als Amerikaanse Joden uiteindelijk Israëli werden. Dat gebeurde allereerst door in het leger te gaan. En later door hun zonen (en dochters als ze die hebben) af te staan aan het leger. Daardoor kreeg niet alleen Jom Hasjoa diepere betekenis, zij beseften toen pas voluit wat Jom Hazikaron betekent. Jom Hasjoa gaat over het bittere verleden, Jom Hazikaron over verleden én heden. Jom Hazikaron is de Israëlische realiteit. Al wensen zij dat het zonder kan en wijzen zij af dat pas na verlossing bevrijding kan komen. Voor hen is het meer: vrijheid gaat helaas niet zelden gepaard met grote offers.

De drie genoemde dagen vielen vroeg dit jaar. Het jaar 5781 is het vijfde in de cyclus van negentien jaren, waarvan de derde, zesde, achtste, elfde, veertiende, zeventiende en negentiende schrikkeljaren zijn. Volgend jaar zullen de drie dagen later vallen, want dan is het een schrikkeljaar. Voor degenen die dat niet weten: in het Joodse schrikkeljaar wordt geen dag toegevoegd, zoals in het zonnejaar, doch een complete maand om in de pas te kunnen blijven met het zonnejaar. Het Joodse jaar is in wezen een maanjaar, dat wil zeggen twaalf maanden van 28 of 29 dagen, de duur van de omloop van de maan om de aarde. Daarmee is het elf dagen korter dan het zonnejaar, dat is gebaseerd op de duur van de omloop van de aarde rond de zon. Het tekort wordt gecorrigeerd door zeven keer een schrikkelmaand toe te voegen in een cyclus van negentien jaar.

In Nederland zijn voor de daar wonende Joden vooral Jom Hasjoa en ook Jom Ha’atsmaoet belangrijk. Van Jom Hazikaron weet men natuurlijk af, doch dat is vooral een dag die in Israël van groot belang is, omdat dan de bijna 24.000 militairen worden herdacht die zijn gesneuveld in de vele oorlogen die Israël kende. Ook de enkele duizenden slachtoffers van terreurdaden worden dan herdacht.

Jom Hasjoa is gekoppeld aan de opstand in het getto van Warschau. Vandaar dat “heldendom” is toegevoegd aan de aanduiding van de treurdag. Het is typisch Israëlisch om het niet alleen over het slachtofferschap te hebben, maar tevens over je teweer stellen, in verzet komen. Eigenlijk vond de opstand zo’n twee weken eerder plaats, namelijk op de veertiende nissan. Dat valt echter vlak voor Pesach en daarom is geschoven met de datum en valt het op 27 nissan, ruim een week voor Jom Ha’atsmaoet.

Jom Hasjoa en Jom Hazikaron zijn, zoals gezegd, indrukwekkende dagen in Israël. Niet alleen door de sirenes die dan twee minuten lang door het hele land loeien (op Jom Hasjoa om tien uur ’s ochtend en op Jom Hazikaron een uur later), waarbij iedereen stopt en stilstaat bij wat er is gebeurd. In de media gaat het bij wijze van spreken alleen maar over de verhalen van slachtoffers, overlevenden en helden. Het lijkt op de tijd voorafgaand aan 4 mei in Nederland, wanneer alle aandacht uitgaat naar de Tweede Wereldoorlog en hoe Nederland daaronder gebukt ging.

In Israël is ook een initiatief ontstaan om op Jom Hazikaron stil te staan bij wat Arabieren (Palestijnen) is overkomen. Het wordt lang niet door iedereen gewaardeerd, maar het is een feit dat de Onafhankelijkheidsoorlog veel slachtoffers kende. Niet alleen Joodse, doch ook andere doden en gewonden, zoals dat gaat bij een oorlog. Het ingewikkelde is dat het op de keeper beschouwd een soort burgeroorlog was tussen Joodse en Arabische inwoners. De Joden wilden weer (na duizenden jaren van diaspora en veel ellende) hun eigen staat en de andere inwoners verzetten zich daartegen. Dat doen velen nog steeds, al heeft het gros zich neergelegd bij het bestaan van de Joodse staat, waar ze inwoner van zijn. Het is een de facto erkenning, in mindere mate de jure.

In Nederland is het herdenken wat dat betreft veel ‘makkelijker’. De vijand kwam van buiten en is na de nederlaag in 1945 vertrokken. De relatie met de Duitsers was na de oorlog lange tijd moeizaam. De Europese eenwording en het voorbeeldige Duitse naoorlogse gedrag, vooral het getoonde schuldbewustzijn, heeft Nederlanders en Duitsers nader tot elkaar gebracht. Al blijft 4 mei vooral een nationale aangelegenheid, dus Nederlanders onder elkaar en liever geen Duitsers.

In Israël wonen de vijanden van weleer (?!) binnen én buiten de grenzen. Een stuk ingewikkelder dus. Toch is de relatie met de Arabische Israëli’s in hoge mate verbeterd. Van ‘vijfde colonne’ naar min of meer loyale staatsburgers, omdat ze profiteren van hun land, waar ze óók hun bijdrage aan leveren.

Arabisch-Palestijnse Israëli’s zal je niet zien bij de gewone herdenkingen op Jom Hazikaron, wel Druzen die een hele andere houding hebben ten opzichte van de staat. Dat wordt gewaardeerd door het Joodse deel van de natie en daarom worden zij niet vergeten.

Op Jom Hasjoa ligt het anders, want dat is een Joodse aangelegenheid. Toch kunnen ook anderen op dat moment van betrokkenheid getuigen, omdat er een universele les is te trekken waartoe vooroordelen en rassendiscriminatie kunnen leiden.

In de Golfstaten vond voor het eerst een Jom Hasjoa-herdenking plaats en dat is een hoopgevend signaal.

Zeg mij wie je vrienden zijn en ik zal je zeggen wie je bent. En net zo goed: zeg mij welke feest- en treurdagen je in acht houdt en ik weet wie ik voor me heb.

7 + 1 = ?
Mooi stuk! Bedankt. De schrikkelmaand is niet om in de pas te lopen met het zonnejaar, maar omdat in de Tora staat, dat Pesach altijd in het voorjaar moet vallen, heb ik geleerd.
Dank voor de waardering. U heeft (ook!) gelijk. U geeft de religieuze onderbouwing waarom Joodse feestdagen seizoensgebonden zijn. Pesach hoort, aldus de Tora, te worden gevierd in de maand Aviv, de lentemaand, waarin gerst wordt geoogst. De maankalender loopt uit de pas met de seizoenen. Anders gezegd: de maankalender wijkt af van het zonnejaar, waarin de seizoenen hun vaste plek hebben. De schrikkelmaand in het Joodse maanjaar zorgt ervoor dat de Joodse feestdagen hun seizoensgebonden karakter kunnen behouden. Anders gezegd: om in de pas te kunnen blijven lopen met het zonnejaar. Het is een meer technische uitdrukking van waar u op doelt.

Columns 2024

Columns 2023

Columns 2022

Columns 2021

Columns 2020

Columns 2019

Columns 2018

Columns 2017

Columns 2016

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.