Samen met R., een Amsterdams-Joodse documentairemaakster, zat ik 23 januari te kijken naar de Israëlische uitzending van het Vijfde Wereld Forum over de Holocaust. Thema van deze grootste diplomatieke bijeenkomst in Israël – 49 landen, onder meer vertegenwoordigd door veertig staatshoofden – was: ‘De Holocaust herdenken, antisemitisme bestrijden’. Allereerst werd uitgebreid aandacht besteed aan het in het Sacherpark geplaatste monument ter gedenking van de Slag om Leningrad, tegenwoordig weer St. Petersburg. Die stad werd in de oorlog negenhonderd dagen lang belegerd door de Duitsers, er ontstond een enorm voedseltekort en een geschatte 750.000 à één miljoen inwoners bezweken aan ziektes, door bevriezing of stierven de hongerdood. Ter herdenking van de bevrijding heeft een team Russische en Israëlische architecten samengewerkt aan de achtenhalve meter hoge ‘herdenkingskaars’. Ondanks de samenwerking is het in mijn ogen een hybride geval geworden: een enorme zuil, met daarop een koperen deel waar gefreesde figuren in zitten die licht doorlaten, het geheel bekroond met een zwaar bronzen blok, een soort vierkante Russische bontmuts. Het heeft in ieder geval een grote Sovjet-uitstraling. Betaald door het Euro-Aziatisch congres, een organisatie onder voorzitterschap van twee Russisch-Joodse miljonairs. “Israël is een Sovjet-satelliet geworden”, merkte S. op.
Natuurlijk is het belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan het Russische aandeel in de strijd tegen de nazi’s, er zijn circa twintig miljoen Russen bij omgekomen, en dat is vanwege de Koude Oorlog lange tijd onder het tapijt geveegd. Ook Auschwitz is tenslotte door het Rode Leger bevrijd. Poetin was duidelijk de ongekroonde eregast op het Wereldforum, niet vice-president Pence, of president Macron, of prins Charles, of een van de aanwezige koningen (naast Willem-Alexander de koningen van België, Luxemburg en Spanje). Poetin werd later persoonlijk binnengeleid door Netanjahoe en naar zijn plaats gebracht. Netanjahoe zet zijn kaarten nu eerder op de Russen dan op de Amerikanen. In de ruzie tussen Rusland en Polen over hun respectieve houding tijdens de oorlog, kiest hij voor het Russische narratief. En dus werd het Molotov-Ribbentrop niet-aanvalsverdrag dat Stalin in 1939 met Hitler sloot, niet genoemd; ook het executeren van 20.000 Poolse officieren en intellectuelen door het Rode Leger bleef discreet ongenoemd. Poetins centrale rol was reden voor de Poolse president Duda om het World Holocaust Forum te boycotten. De Litouwse president kwam ook niet, maar stuurde de voorzitter van het parlement. President Zelensky van Oekraïne liet op het laatste moment weten niet te komen, maar de plaatsen van zijn delegatie af te staan aan niet uitgenodigde overlevenden van de Sjoa – er was ophef over het feit dat er maar dertig overlevenden waren uitgenodigd. Een slimme schaker, die Zelensky.
Die overlevenden werden in een toespraak vertegenwoordigd door rabbijn Meïr Lau, die als jongen van ruim zeven jaar in Buchenwald gevangen zat. Hij vertelde dat hij Häftling 117030 was geweest, een gevangene zonder naam, alleen een nummer. “En nu ben ik geen gevangene meer; ik ben de opperrabbijn van Israël.”
Aanvankelijk dacht ik dat het Wereldforum was georganiseerd door de staat Israël samen met Yad Vashem, maar ik begreep gaandeweg dat de organisatie in handen was van het Europees-Joods Congres, een organisatie voorgezeten door de Russisch-Joodse zakenman en filantroop Moshe Kantor, die actief is in de strijd tegen racisme, antisemitisme en xenofobie. Hij had president Rivlin en Yad Vashem meegekregen in zijn idee het Wereldforum deze keer in Jeruzalem te houden. En financierde deze mega onderneming ook grotendeels. (Overigens was niet iedereen bij Yad Vashem gelukkig met de deelname, want men probeert zich daar zo neutraal en wetenschappelijk mogelijk op te stellen en niet aan politiek te doen.)
Maar politiek was het dus wel. Moskou heeft al langer een claim op de Alexander Nevsky kerk en omliggende gebouwen in de Oude Stad. Deze kerk werd op 30 december jongstleden officieel overgedragen aan de Russen, in ruil voor de vrijlating van de 27-jarige Naama Issachar, die in een Russische gevangenis zit, omdat ze werd betrapt met 9 ½ gram hasjiesj in haar bagage terwijl ze vanuit India op doortocht een Russisch vliegveld betrad. Ze werd veroordeeld tot zevenenhalf jaar cel. Poetin had een ontmoeting met Naama’s moeder en verzekerde minzaam glimlachend “dat alles in orde zou komen.”
Ook al is er nu een nu een Joodse staat, er lijken nog steeds welgestelde ‘hofJoden’ als Kantor nodig te zijn om Israël te helpen zijn eigen burgers te redden van totalitaire heersers.