Hij probeerde het wél, tijdens de maandelijkse ‘Parasja en haftara met Leo’ van Crescas, om tot uitwisseling van meningen en tot dialoog te komen. Meestal aan het begin van het uur, dan kon hij weleens expliciet vragen om opinies en eigen inbreng van de deelnemers over de parasja.

Vervolgens ging hij echter al snel van de een naar de ander; een echte uitwisseling kwam er vaak niet van. Leo stak van wal en dan kon je er niet gemakkelijk meer tussenkomen. Soms stak iemand schuchter zijn hand op, zonder succes, en dan nog een paar keer voordat Leo erop inging – meestal maar kort. Zijn goede voornemens ten spijt, Leo had er gewoon het temperament niet voor om dialogisch te doceren.

Maar dat gaf helemaal niets. Integendeel, ik vond het vaak een feest om nu eens niet ‘interactief’ te hoeven zijn en alleen maar te mogen luisteren naar deze geweldige docent. Zijn uitleg van de parasja was altijd onderhoudend, getuigde van een diepgaande en doorleefde kennis van de Joodse traditie (“het project van Abraham”, zoals hij het noemde), en er viel altijd wat te lachen door zijn snelle grapjes en imitaties.

Geestverruimend vond ik het iedere keer hoe hij zijn achtergrond van jesjiva-student wist te combineren met een brede historische blik. Hij had oog voor de manier waarop de verschillende historische periodes hun sporen achter lieten in de traditie. Dat stelde hem in staat om orthodox te leven en tegelijkertijd de traditie met een zekere wetenschappelijke afstand te bekijken, een voor Nederland zeldzaam mooie combinatie met vaak geestige relativeringen als gevolg.

We gaan hem missen.

Gelukkig heb ik nog een stapel schriften met aantekeningen van zijn uitleg (“Naud, opschrijven dit!”). Die ga ik systematisch doornemen.