Nog een Auschwitzmonument?

Harry van den Bergh z”l

vrijdag 31 januari 2014

In de afgelopen dagen las ik over het plan van het gerespecteerde Auschwitz Comité een monument te bouwen voor de 102.000 Joden die niet terugkeerden uit de kampen of anderszins omkwamen. Men kondigde aan dat het monument in het Wertheimpark in Amsterdam zou komen (waar anders dan in Amsterdam!), dat het geheel 5 miljoen euro zou gaan kosten en dat de kunstenaar de beroemde Amerikaanse architect Daniel Libeskind zou zijn, de architect die onder andere het Joods Museum in Berlijn bouwde en het gedenkmonument ontworpen heeft voor de 9/11 aanslagen bij het World Trade Center in New York. Voorwaar, een groots aangepakt plan dat alleen een nauwkeurig en afgewogen oordeel verdient. Ik doe deze poging.

Allereerst dit: in dit geval dekt de naam de lading niet, want de 102.000 die niet terugkeerden, kwamen lang niet allemaal om in Auschwitz. Wanneer het dus om een Auschwitzmonument gaat, gaat het natuurlijk veeleer om een algemeen Joods monument waar die vreselijke naam van het kamp Auschwitz aan gegeven is. Ik denk om de impact scherper en dieper te maken. Ik kan dat billijken, maar enigszins opportunistisch is het wel. Hier kan ik vrede mee hebben.

Een veel belangrijker vraag is of dit nieuwe monument iets toevoegt aan de bestaande praktijk van herdenken en voorlichten in Nederland met prachtige en authentieke monumenten als het Anne Frank Huis en de Hollandsche Schouwburg. Dat alles voor een bedrag van 5 miljoen euro. U leest het goed :5 miljoen euro!

Het Auschwitz Comité heeft in een reeks van jaren, tot afgelopen zondag toe, prachtig en belangrijk werk verricht om de herinnering levend te houden. De reizen naar Auschwitz met allerlei groepen en deelnemers uit onze maatschappij hebben en hadden een grote betekenis. Dat belangrijke werk heeft het comité niet alleen gedaan, want de overtuiging dat de herinnering levend moet blijven, is wijd verspreid en wordt gesteund door een eindeloos aantal organisaties, groepen en personen. Zo moest ik enkele jaren geleden spreken in een van de zaaltjes van de Hollandsche Schouwburg, die plek van verdriet en herinnering, toen bij het weggaan een groep Marokkaanse jongens de namen stonden te lezen van hen die niet terugkeerden. De meisjes met hoofddoekjes stonden buiten op hun (gescheiden) beurt te wachten tot de jongens buiten waren. Het ontroerde mij, want ik zag hoe het monument van de Hollandsche Schouwburg functioneel was bij het overbrengen van de herinnering aan een nieuwe generatie. Het Anne Frankhuis vervult die functie van overbrenging van de herinnering zo mogelijk nog pregnanter: jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers en rijen op de onmogelijkste momenten van de dag. Daarnaast is er in het hele land gelukkig, op verspreide plekken, een eindeloos aantal plaatsen van herinnering, waarbij ik geenszins de verzetsmusea wil vergeten. Wanneer het Auschwitz Comité zou vinden dat de herinnering (en het voorkomen van nieuwe genociden) onvoldoende plek heeft gekregen in de Nederlandse samenleving, dan zou ik dat graag eens willen horen. Ik kan mij geen andere verklaring indenken bij het initiatief om een groots monument op te zetten dan dat de herinnering in Nederland onvoldoende is neergedaald in de Nederlandse ziel en het historisch besef.

De vraag is of dit waar is en of een groots monument dan functioneel is. Of zijn de vele initiatieven op kleine schaal niet ingrijpender in de samenleving; denk daarbij onder andere aan de duidingen in Amsterdam bij de huizen waar vroeger Joden woonden die niet terugkeerden.

Ik weet natuurlijk dat wellicht het belangrijkste argument voor het monument is een plek te vinden waar de namen van de 102.000 Joden die niet terugkeerden, in een monument voor altijd gegrift staan. Ik begrijp ten volle de emotie, maar ik zou niet weten waarom de namenlijst in de hal van de Hollandsche Schouwburg, die daar al is, niet uitgebreid kan worden ter herinnering aan allen die niet terugkeerden, bijvoorbeeld in de zijbalkons van de schouwburg zelf.

Ditzelfde plan van het Auschwitz Comité kwam zeker al een jaar of vijf geleden ter sprake in het Bestuur van het Centraal Joods Overleg, omdat het comité om ondersteuning vroeg. Ik weet niet meer of tot een vorm van formele steun gekomen is. Ik dacht van niet. Wel herinner ik mij dat een hoofdargument tegen een misschien wat al te groots opgezet monument het argument van het geld was. Te groot en te duur en in zekere zin te veel van het bestaande, en dat voor 5 miljoen euro.

Ik zou hopen dat een dergelijk groot bedrag beschikbaar zou komen om de herleving van de Joodse gemeenschap in Nederland te steunen en te verstevigen, omdat dit het mooiste monument is om de herinnering aan de 102.000 levend te houden.

7 + 2 = ?
Een mening die ik onderschrijf. Ik lees met gemengde gevoelens alle berichtgeving rond de plannen van het Ausschwitz Comite. Zelf ervaar ik ook de ruime mate van herdenkingsmogelijkheden en de diversiteit ervan. Een namenwand zoals in Hollandsche Schouwburg geeft naar mijn mening voldoende en op sobere wijze eer aan allen die zijn vermoord. Dit ook nog in een beschermde omgeving. Harry van den Bergh stipt mijn gevoel van onbehagen op de juiste wijze aan.
Helemaal mee eens! Die kleinschalige initiatieven die er zijn, hebben veel meer invloed.De Hollandsche Schouwburg heeft al moeite open te blijven en wordt vnl. gerund door vrijwilligers - als er geld over is(?) laat dat dan daar naartoe gaan. Het is een waardige herdenkingsplek met genoeg muren om alle namen van alle vermoorde Nederlandse Joden in te beitelen, (wat ik op zich een mooi idee vind.)
Harry verwoordt hetgeen ook vele anderen al dachten correct. Er is geen goede reden om 'concurrentie' aan te gaan met de reeds jaren als indringende herinnering bestaande lange lijst familienamen in de Hollandsche Schouwburg (nauwelijks 200m van het Wertheimpark), het in 1995 uitgegeven boek In Memoriam met eveneens alle namen, en het Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland http://www.joodsmonument.nl met eveneens alle namen en verdere bijzonderheden. De herinnering aan de ruim 33.000 Nederlandse joden die in Sobibor omkwamen is evenmin gediend met nog een Auschwitzmonument. Het appèl zoals verwoord op https://www.holocaustnamenmonument.nl/nl/home/ is derhalve helaas misplaatst, misleidend en een overbodige actie voor een buitengewoon kostbaar monument.
Dank voor dit uitstekende artikel, waar ik het helemaal mee eens ben
volkomen met harry en de reacties hierboven eens. de familienamenwand in de hollandsche schouwburg is een prachtig gedenkteken. samen met het digitaal monument en \"in memoriam\" is dat een afgewogen monumentaal gedenkteken. ooit vond ik een auschwitzmonument een goed idee, maar bij nader inzien vind ik het al lang een megalomaan en onnodig project. met alle respect voor diegenen die zich er voor inzetten en zich er in hebben vastgebeten. durf er alsnog mee op te houden, alsjeblieft. wie gaat de naam van een vermoord familielid op het monument opzoeken? we hebben de nagedachtenis, we hebben het monument in het wertheimpark, we hebben de informatiebronnen met namen, het IS er. dajenoe. de drijvende krachten van dit project zouden er goed aan doen, nee moeten, eerst laten onderzoeken of er draagvlak voor de uitvoering is. wie vindt dit een goed plan en wie niet? niet doordenderen. job cohen was in zijn tijd tegenstander van een monument, ook andere joodse organisaties waren tegen of hadden bedenkingen. als er 5 miljoen kan worden opgehaald zijn er bestedingen die een positief effect kunnen sorteren voor de toekomst. we moeten VERDER.
Inderdaad, niet weer Amsterdam. Meer aandacht (sponsorgelden) voor herdenken in de mediene ,graag. Mooi initiatief: het digitale joodse monument bij het JHM. Het is tevens de basis/bron voor de herdenking 'aan de voordeur'. Ik ken de 'stuikelsteentjes' van Maastricht en zal 6 april a.s bij de legging van de eerste Stolpersteine in Zwolle zijn.
Woord voor woord mee eens; brooche op je kop. Harry Hes
overigens zou een uitbreiding met individuele namen IN de hollandsche schouwburg een mooi alternatief/compromis zijn.
Ik ben het ook in grote lijnen eens met Harry en (deels) de reacties. Groot risico dat een monument in het Wertheimparkje een Nederlandse Madurodam-versie wordt van het monument in Berlijn (hoewel; Libeskind zou er nog wel iets moois van kunnen maken). Maar ik begrijp ook het verlangen om iets te laten maken door een prestigieus architect als Libeskind. Waarom geen combinatie gemaakt; De Hollandsche Schouwburg en Libeskind? Dwz. Libeskind vragen/opdracht geven om in De Hollandsche Schouwburg de aanvulling of nieuwe invulling te ontwerpen van een namenmonument?
Mijn vrouw en ik hebben het niet zo met al die monumenten. Wij gedenken en herinneren op onze eigen manier en er gaat echt geen dag voorbij, dat wij niet denken aan wat onze families is overkomen in de oorlog. Toen in 1995 het boek “In memoriam” verscheen met de namen van de Joodse slachtoffers, die geen graf hebben, dachten we, wat moeten we daarmee ? Maar we ontkwamen er natuurlijk niet aan, om te zien of onze grootouders er ook in stonden. Daar stonden ze, Fischl Jäger, Malka Hamer, Mendel Paktor en Fanny Sacolsky, onze 4 orthodoxe grootouders , alle vier vermoord op dezelfde dag, 21 mei 1943 in Sobibor, hoe cynisch ! Toen begrepen we waar dat boek voor diende. Het is een tastbare herinnering die je thuis een plaats geeft en toegankelijk is op momenten dat je daar behoefte aan hebt ………. Alle omgekomen Joden staan erin, de 4-Sobibor grootouders en ook de 2 grootouders die in Auschwitz zijn vermoord, en een grootmoeder die in Tröbitz – nota bene na de bevrijding - aan tyfus is bezweken. Een tweede grootvader was al voor de oorlog overleden. Dat was de geschiedenis van onze grootouders, 6 vermoord, 1 bezweken en 1 die de oorlog niet mee heeft hoeven maken. Onze vraag aan het Auschwitz-comité, dat beslist veel en goed werk doet, is, of wij niet zelf mogen bepalen hoe onze grootouders worden herdacht. Ons antwoord daarop is een zeer beslist ja en daar hebben we dan ook naar gehandeld. De familie heeft bepaald dat de 4 Sobibor-grootouders worden herdacht door stenen aan de Gedenklaan, mede mogelijk gemaakt door de Stichting Sobibor. Mijn Tröbitz-grootmoeder wordt in Tröbitz herdacht op een namenwand. We zijn er naar toe geweest, hebben het monument gezien en ook het veld, waar zij samen met vele anderen begraven is. Voor de Auschwitz-grootouders is in den Haag een plaquette aangebracht. Voor ons is dat in materiële zin voldoende. Wat rest zijn onze gevoelens…………en het boek “In memoriam”. Ik ben het enige Paktor-kleinkind, en mijn echtgenote één van de twee nog levende Jäger-kleinkinderen, dus ook zij heeft wel het nodige recht van spreken, als je je de vraag stelt of je wilt dat de namen van de grootouders op de geplande namenwand van het Auschwitz-comité worden vermeld. Wij willen dat dus niet ! Het Auschwitz-comité moet de individuele herinnering aan de Nederlandse slachtoffers van de tweede Wereldoorlog niet willen monopoliseren. Het Auschwitz-monument is mooi en heeft een plaats verworven. Het geeft uiting aan de overtuiging dat zo een misdaad nooit meer mag plaatsvinden. En wie van ons kan het daar niet mee eens zijn ? Maar laat het comité respecteren, dat nabestaanden zelf bepalen waar individueel herdacht kan worden. Wij verzoeken het Comité onze wens te eerbiedigen. Als er al behoefte zou zijn aan meer individuele herdenking, met als doel de Nazi-misdaden te tonen aan toekomstige generaties, dan is de Hollandsche Schouwburg bij uitstek de plaats waar de namen thuishoren. Ons aller Hollandsche Schouwburg, waar al een familienamenwand is aangebracht. Als onze joodse gemeenschap – dus niet het Auschwitz-comité – vindt dat dat onvoldoende recht aan de slachtoffers doet, dan sluit ik mij aan bij de al eerder geopperde gedachte daar de individuele namenwand aan toe te voegen. Daar zullen we dan de namen van onze vermoorde grootouders adopteren, en ook van al die ooms en tantes, neefjes en nichtjes, die niet terugkeerden en geen nakomelingen hebben gehad. Hoeft ook geen 5 miljoen te kosten. En wat dan overblijft, kan dan gebruikt worden voor het tot stand brengen van een Holocaust-museum in en om de Hollandsche Schouwburg. Dat wordt dan een indrukwekkend monument annex educatiecentrum, rechtstreeks verbonden met de tragiek van het Nederlandse jodendom.
Helemaal mee eens! Er zijn meer dan genoeg herdenkingen en monumenten en met nog een monument wordt helaas geen enkele dode weer tot leven gewekt. Bovendien is het park veel te klein, staat er al een prachtig monument en kunnen we dat geld beter gebruiken om al die noodlijdende Joodse organisaties te steunen! David Gaillard.
in de Hollandsche Schouwburg voel ik mij het meest betrokken bij mijn ouders die in Sobibor vermoord werden. Als er brede behoefte bestaat aan nog meer gedenken dan is de enige plaats in de HS. ""
Volkomen mee eens, NIET NOG EEN MONUMENT ! Bovendien heb ik vaak het gevoel dat onze " gevoelens en verdriet " ( Gekaapt ) wordt door groepjes met initiatieven waar ik niet bij wil horen .
Harry, heeft volkomen gelijk. Mijn Familie en duizenden Nederlandse Joden zijn vermoord in Sobibor en werden weggevoerd via de Hollandse Schouwburg. Waar is hun monument?
Auschwitzcomite is volstrekt megalomaan
Ik vind dat het 6 miljoen euro moet kosten, dat zou het draagvlak ervoor namelijk verbreden...
Wanneer het geld beschikbaar is geef ik ter overweging om het te besteden aan de restauratie van Beth haim en de Begraafplaats Zeeburg, om het onderhoud over te nemen van de nabestaanden die er niet meer zijn en de Amsterdamse bevolking te confronteren met gemis van zoveel medeburgers. Beide begraafplaatsen kampen met financiële problemen. Uiteraard mag duidelijk zijn dat dit een gebaar is van het Auschwitz comite.
Vind het nogal belegen worden cq de orgelman rammelt met zijn centenbak nog meer inkomsten bij elkaar now a days dus mogelijk een idee om deze uitgemolken koe te vervangen door iets nieuws.
U reageert dan ook op een column die Harry van den Bergh ruim twee jaar geleden, in januari 2014, schreef. Dan is iets al snel 'belegen'.

Columns 2020

Columns 2019

Columns 2018

Columns 2017

Columns 2016

Columns 2015

Columns 2014

Columns 2013

Columns 2012

Columns 2011

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.