Variatie in Hebreeuwse schrifttypen

Emile Schrijver

vrijdag 26 februari 2010

Hebreeuws schrift kent vele honderden verschijningsvormen. Het schrift dat iedereen het beste kent is het kwadraatschrift, dat zo heet omdat de letters, min of meer, in een vierkant passen. Van dat kwadraatschrift zijn er echter ook weer tientallen verschijningsvormen, die bepaald worden door de tijd (meer dan 2000 jaar) en de plaats (in de hele diaspora) waarin er geschreven werd. Er bestaan ook andere schriften: semi-cursief schrift, ook weer in alle geografische en chronologische varianten, en cursief schrift. Het semi-cursieve schrift was vooral in de Middeleeuwen populair en werd veel gebruikt voor boeken. Je hoefde je pen niet zo vaak op te tillen als bij kwadraatschrift, maar je schreef toch netter dan in cursief schrift, ons normale schrijfschrift.

Er zijn natuurlijk wel gangbare geografische indelingen voor Hebreeuwse schriften. De meest gebruikelijke onderscheidt Oriëntaalse, Jemenitische, Byzantijnse, Italiaanse, Sefardische en Asjkenazische schriften. Die schrifttypen werden in de Middeleeuwen, en lang daarna, gezien als een sterk identificerend kenmerk van de gemeenschap. Torahrollen en Estherrollen worden in lokale schriften geschreven, tot op de dag van vandaag (hoewel 'lokaal' hier ook kan betekenen dat Chassidiem in Jeruzalem Asjkenazisch, dus Hoogduits, schrift schrijven) en ook inscripties en wandschilderingen in synagogen, en zelfs veel teksten op rituele objecten, gebruiken het schrift van de eigen groep.

Een mooi voorbeeld van de mate waarin Joden zich bewust waren van het belang van een, zo men wil, identificerend Hebreeuws schrift is te vinden in de Amsterdamse gemeenschap van Portugese Joden in de zeventiende eeuw. Veel van hen, dat is bekend, hadden voor ze naar Amsterdam kwamen als katholiek geleefd en waren de emotionele verbinding met hun eigen Sefardische geschiedenis kwijt. De intellectuele elite was er alles aan gelegen om die Sefardische identiteit te versterken. Daarom koos men er doelbewust voor om in gedrukte Amsterdamse boeken, in handgeschreven Amsterdamse teksten, en in synagoge-inscripties Sefardisch schrift te gebruiken. Dat Sefardische schrift werd echter niet ontleend aan het schrift zoals dat in de zeventiende eeuw in andere Sefardische gemeenschappen gangbaar was, maar aan veel eerdere voorbeelden: Hebreeuwse handschriften van voor de verdrijving van de Joden uit Spanje in 1492. Hiermee identificeerde men zich dus niet alleen met de Sefardische traditie, maar ook, en vooral, met de Sefardische traditie van voor die verdrijving. Dit inzetten van culturele identiteitsversterkende kenmerken in het dagelijks leven van de Amsterdamse Sefardiem, en dit doelbewuste nostalgische teruggrijpen op de periode voor de verdrijving, beperkt zich niet tot Hebreeuws schrift. Ook in de letteren en de beeldende kunsten zien we dit interessante fenomeen terug.

7 + 2 = ?
Geachte Heer Schrijver, Mijn grootste waardering voor Uw, in zo'n kort bestek, verschafte informatie over gebruik en totstandkoming en vormgeving van het Hebreeuese schrift.En niet alleen voor dat. Ook de vermelding van de geschiedenis ervan en omheen, in zo'n kort bestek.... Dank Louis Ruijtenbeek
buitengewoon interessant (zie reactie no.1), maar hoe zien de besproken handschriften uit, we willen er indien mogelijk graag afbeeldingen van zien. veel succes ook met de volgende afleveringen van de column! hartelijke groet, izak salomons

Columns 2015

Columns 2013

Columns 2011

Columns 2010

Columns 2009

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.