Een eeuwig liefdeslied
Tien klassieke Israëlische hits geïnspireerd door het Hooglied
Gepubliceerd op: 25 augustus 2022
Een rondgang door de Bella and Harry Wexner Libraries of Sound and Song in de Nationale Bibliotheek van Israël laat zien dat het Bijbelse Hooglied uit de hedendaagse Israëlische muziek niet is weg te denken.
Shoshana Damari en Yehoram Gaon (foto uit de Dan Hadani Collectie, de Pritzker Family National Photography Collection) en een Tu Be'Av viering in Hadera, begin twintigste eeuw (een foto van Sonia Kolodany uit het Khan Hadera Archief en Museum, ingekleurd door MyHeritage)
De liefde hangt in de lucht, de hete, zwoele lucht. Dit jaar viel de hitte van augustus samen met de volle maan en de Perseïden-meteorenregen en creëerden op de avond van Tu Be'Av, 11 augustus, de liefde (of iets wat daar dicht in de buurt komt).
Tu Be'Av - een kleine Joodse feestdag met duidelijk heidense wortels - valt op de vooravond van de 15de van de Hebreeuwse maand av, wanneer de maan vol is. Tijdens de Tweede Tempelperiode markeerde deze datum het begin van de druivenoogst. Volgens de traditie gingen op die datum ongetrouwde, in het wit geklede jonge vrouwen dansen in de wijngaarden, waar uiteindelijk jonge mannen zich bij hen voegden, met mogelijke huwelijksbanden in het verschiet.
In de eerste jaren van de kibboetsbeweging werd Tu Be'Av nieuw leven ingeblazen als de dag om de druivenoogst te vieren en dé dag om te trouwen. De moderne staat Israël heeft Tu Be'Av teruggebracht tot wat het waarschijnlijk altijd al was - een goed excuus om een hele zomernacht lang te feesten.
Maar de geschiedenis van Tu Be'Av verdient een echte romantische speellijst met tien favorieten. En waar beter te beginnen als niet met het Hooglied, שיר השירים?
1.
Zoek in de muziekcollectie van de Nationale Bibliotheek van Israël de categorie "love songs" en je krijgt een lange lijst subcategorieën, zoals "lijden" en "onbeantwoord" (altijd en overal de meest voorkomende), maar je vindt er ook "verkering", "dromen", "hoop" - en de "vijftiende van Av".
Het meest prominent in de subcategorie "vijftiende van Av" is een opname van Kol Dodi ("De stem van mijn geliefde"), uitgevoerd door componist en winnares van de Israel Prize Sara Levi-Tanai, choreografe en oprichtster van het Inbal Dance Theater. De opname in de bibliotheek dateert uit de jaren vijftig, maar veruit de beroemdste versie van dit liefdeslied, dat zijn tekst ontleent aan het Hooglied, werd gezongen door Shoshana Damari, wier archief is ondergebracht in de Nationale Bibliotheek van Israël.
2.
Een andere melodie van Levi-Tanai met teksten uit het Hooglied is 'El Ginat Egoz' (Naar de walnotentuin). Het NLI muziekarchief schrijft erover: "Dit succesvolle lied uit 1947 werd meteen gebruikt voor een volksdans en was het eerste van een geheel nieuw genre van slow-tempo dansliederen met Jemenitische muzikale roots die een aantal kenmerken gemeen hebben: de teksten zijn ontleend aan of in de geest van het Hooglied, hebben een duidelijke structuur van twee korte delen van twee of vier maten elk, een melodie gebaseerd op een enkel motief met Oosterse muzikale elementen en een 2/4 of 4/4 maatsoort, gebaseerd op Jemenitische danspassen.
3.
Het Hooglied komt ook voor in het lied 'Jesj li Gan' (Ik heb een tuin). De oorspronkelijke tekst werd in 1908 geschreven door Chaim Nachman Bialik, als een gedicht van verlangen uitgesproken door een naamloze vrouw voor haar geliefde David, die al dan niet terugkeert naar haar tuin. Qua stijl is het lied vergelijkbaar met de Bijbelse tekst. De melodie dateert uit de jaren dertig en werd eerst abusievelijk een Syrisch volksliedje genoemd, maar kwam later terecht op naam van de beroemde Egyptische zanger-componist Sheikh Muhammad 'Abd al-Rahim al-Maslub. Zangeres, liedjesschrijfster, musicologe en acteur Bracha Tzfira bewerkte het. De collectie van de bibliotheek bevat ook een optreden van zangeres Nechama Hendel, in 1961 opgenomen in de studio's van de publiekszender Kol Yisrael (Voice of Israel).
4.
Nog een opname uit 1961: 'Keshoshana ben Hahohim' (Als een roos tussen doornen). De muziek werd geschreven door Yosef Hadar, een van de belangrijkste Israëlische componisten van de jaren vijftig en vroege jaren zestig. Yankele Levy, een van de grondleggers van de Israëlische volksdans, maakte er een choreografie op. De romantische dichtregels uit het Hooglied (Als een roos tussen doornen / Zo is mijn geliefde onder de jonge vrouwen / Als een appelboom onder de bomen van het woud / Zo is mijn geliefde onder de jonge mannen), is 'Keshoshana ben Hahohim' bij uitstek een volksdans voor paren geworden.
5.
Het lied Dodi Li, waarvan de tekst woord voor woord afkomstig is uit het Hooglied (Ik ben van mijn geliefde / en mijn geliefde is van mij), werd oorspronkelijk in 1948 op muziek gezet door de musicus-componist Nira Chen. Het werd in de jaren vijftig een populaire volksdans waarbij het lied werd gezongen door zangers als Naomi Tzuri en groepen als Lahakat HaUzim (ook bekend als Lahakat HaHalutzim). Ergens in de late jaren zestig voelde de nieuwe generatie Israëlische artiesten de behoefte om sexy terug te brengen en de smeulende passie van het Hooglied te laten herleven. Kijk maar eens naar deze hippe versie van jazz-zangeres Rimona Francis.
6.
Geen lijst van Israëlische liefdesliedjes zou compleet zijn zonder 'Erev shel Shoshanim' (Avond van de rozen). De eerder genoemde Yosef Hadar zette teksten van dichter Moshe Dor op muziek, waarbij Dor de beeldtaal in zijn poëzie ontleende aan het Hooglied. Het lied werd in 1955 voor het eerst ingezongen door zangeres Miriam Avigal en daarna in 1957 door Yaffa Yarkoni. Het lied kreeg internationale bekendheid in de uitvoering door het zangduo HaDudaim. Na de Zesdaagse Oorlog werd 'Erev shel Shoshanim' een hit in heel Europa, één lied dat tot op de dag van vandaag in ontelbare versies wordt uitgevoerd.
7.
De donkere vrouw die wordt bezongen in het Joods-Spaanse lied 'Morena, Morenica', een traditionele cancionero (poëtische tekst) in het Ladino met wortels in de oude Spaanse poëzie, is mogelijk geïnspireerd op het vers uit het Hooglied: Ik ben zwart en mooi, o dochters van Jeruzalem. Eeuwenlang werd dit vers op muziek gezet; in het moderne Israël werd het geadopteerd door componisten als Daniela Dor (pseudoniem van de in Hongarije geboren Barbara Kaufman), die het lied 'Schora ani u na'ava' schreef voor het ongebruikelijke vier-octaafs stembereik van de in Eritrea geboren Jemenitisch-Israëlische zangeres Hanna Ahroni.
8.
Een ander lied in het Ladino, 'Avre Tu Puerta Cerrada' (Open je gesloten deur), behoort tot de meest geliefde en zeer vaak uitgevoerde romancas, de Joods-Spaanse variant van de traditionele Spaanse verhalende ballades uit de Middeleeuwen. Deuren, ramen en tuinpoorten, open of gesloten, waren veel voorkomende symbolen in de middeleeuwse Iberische poëzie en liederen en de tekst, vanuit het gezichtspunt van de minnaar, is een uiting van diep verlangen.
In de catalogus van de bibliotheek staan ten minste veertig opnames, waaronder enkele van een serie radio-uitzendingen in het Ladino die in 1954 was opgezet door musicoloog Yitzhak Isaac Levy, het hoofd van de etnografische afdeling van Kol Yisrael. Deze opgenomen uitvoeringen - zoals deze uit 1958 - vormen een belangrijke bron voor onderzoekers, maar ze zijn ook erg leuk, zoals deze swingende uitvoering van Ilanit, popster en in 1973 Israëls eerste Eurovisie-deelneemster.
Maar misschien wel de allerbekendste versie werd opgenomen door Yehoram Gaon voor een album uit 1969 waarmee Ladino-muziek zich een vaste plek verwierf in de Israëlische populaire cultuur.
9 en 10
Terwijl Mizrachi als muziekgenre langzaam legitimiteit begon te krijgen binnen het Israëlische muziekestablishment, won het vers 'Ik ben zwart en mooi' in 1977 de eerste prijs in het Israel Oriental Song Festival, zij het op een compleet andere melodie. In de uitvoering van Shimi Tavori, begon het lied Schora Ani u Na'ava aan een zegetocht die pas eindigde in 1982 toen Tavori zich terugtrok uit de wedstrijd. Dat zette de deur open voor de nu legendarische Zohar Argov, die voor hem inviel en won met het nu iconische en aan het Hooglied verwante HaPerach beGani (De bloem in mijn tuin).
In de Bella and Harry Wexner Libraries of Sound and Song - Legacy Heritage Foundation in de Nationale Bibliotheek van Israël zijn nog honderden andere liederen vol romantiek, passie en verlangen te vinden. De opnames zijn in het Arabisch, Engels, Frans, Grieks, Russisch, Jiddisj en nog veel meer talen, plus de universele taal van de liefde (of iets wat er dicht bij komt) en omspannen vele decennia.
Overgenomen en vertaald met toestemming van de Nationale Bibliotheek van Israël.
Vertaling: Raya Lichansky
