Mozes tekenen ... van subliem tot belachelijk

"En zij zagen de geluiden…"

Wat betekent dat? Hoe kunnen geluiden worden gezien? Hoe zien ze eruit?

Hoewel elk woord in de Tora al generaties lang wordt onderzocht en geanalyseerd, is deze beschrijving, bezien in de context van de Israëlieten die de Tora ontvangen op de berg Sinaï, bijzonder raadselachtig.
Zoals elke goede Joodse vraag is deze door de eeuwen heen op een aantal zeer interessante manieren gesteld, maar het antwoord is zeker niet voor de hand liggend of duidelijk.

Vele verklaringen hebben de woorden letterlijk opgevat: de letters van de Tien Geboden zelf verschenen in de lucht, voor iedereen te zien.

Minder kleurrijk (en minder Joods), maar niet minder gedetailleerd, is de volgende afbeelding, afkomstig uit een van de eerste gedrukte boeken waarin beeld en tekst werden geïntegreerd. Dit Liber chronicarum, gepubliceerd in Neurenberg in 1493, is een historische encyclopedie die eerste in het Latijn werd gedrukt en kort daarna in het Duits.

Hoewel het afbeelden van God over het algemeen een 'no-no' is in Joodse bronnen, was dat de christelijke kunstenaars die dit werk maakten wel toegestaan: we zien God zelf die de Tien Geboden geeft aan een gehoornde Mozes!
In schijnbare tegenspraak met de Bijbelse tekst worden de Israëlieten afgebeeld terwijl ze geduldig op de wet wachten.

De volgende afbeelding verscheen in een werk dat werd uitgegeven door een achttiende-eeuwse Jezuïtische missionaris. Hij toont een gekruisigde Jezus vlak naast Mozes op de berg Sinaï! Kijk ook eens naar de trappen die de berg opgaan. De tachtigjarige Mozes zou daar zeker iets van gevonden hebben, ook al lijken ze een beetje op een creatie van MC Escher …

Een soortgelijk exemplaar, gedrukt in Rusland in 1821, toont Mozes die letterlijk de Tien Geboden krijgt aangereikt.

In de volgende afbeelding, een kaart gedrukt in het zestiende-eeuwse Venetië, zien we niet de handen van God, maar wel Mozes getooid met hoorns (zonder de lichtstralen die vaak uit zijn hoofd komen) en een gezellig huisje!

Mozes op de berg Sinaï komt op talloze christelijke landkaarten voor, soms als geografische locatie en soms meer als een artistiek accent ergens buiten de grenzen van de kaart zelf.

Hier zijn een paar voorbeelden, waarvan vele identieke of sterk gelijkende afbeeldingen hebben naast teksten die in verschillende talen zijn vertaald.

Klik op de link in elk bijschrift om de volledige afbeelding te zien en kijk of je Mozes in het origineel kunt vinden!

En nu enkele Joodse weergaven …

Hier zie je de Tien Geboden op de berg Sinaï. Let op: Mozes staat er niet op, wellicht vanwege de religieuze gevoeligheid van de Joodse cartograaf of zijn beoogde clientèle.

Hoewel er enkele Joodse landkaarten bestaan, zoals die van Joseph Schwarz die we hierboven toonden, zijn Haggadot natuurlijk een veel gebruikelijker plaats om Joodse kunst te vinden, en dus ook afbeeldingen van Mozes op de berg Sinaï.

Deze afbeelding, met een hek rond de berg Sinaï, zoals vermeld in de tekst, heeft wel iets sjtetl-achtigs, niet?

Een soortgelijk tafereel, met Mozes die ogenschijnlijk wordt opgeslokt door wolken, komt voor in een andere geïllustreerde Haggada, die een paar jaar later werd vervaardigd door een andere gerenommeerde Joodse kunstenaar, Joseph ben David uit Leipnik. Waarschijnlijk zijn deze beide afbeeldingen (evenals de laatste in dit artikel) geïnspireerd op de gedrukte Amsterdamse Haggada uit 1695.

Afbeeldingen van Mozes en de berg Sinaï door Joseph ben David van Leipnik, die voorkomen in een Haggada vervaardigd in Darmstadt, 1733.

En nu de illustratie van Mozes waar je misschien wel (of niet) op zat te wachten …

Van veraf lijkt de scène op wat we al eerder zagen en is het een aardige weergave van Mozes en de overhandiging van de Tora op de berg Sinaï.

Maar als je beter kijkt klopt er iets niet …