Judith Montefiore over hoe te koken als een echte Joodse dame
Een handleiding voor het beheer van de keuken, het huishouden en de persoonlijke verzorging anno 1846
Gepubliceerd op: 1 september 2022
Een portret van Judith Montefiore naast het boek dat ze waarschijnlijk heeft geredigeerd ...
De naam Montefiore wordt in Israël vooral geassocieerd met de Britse bankier en filantroop Mozes Chaim Montefiore (1784-1885), de man die zijn leven wijdde aan het verlichten van het lot van Joden overal ter wereld en met name in Palestina.
Judith Montefiore (1784-1862, geboren Barent Cohen), daarentegen, zal weinigen iets zeggen. Een speurtocht in de archieven van de Nationale Bibliotheek van Israël bracht aan het licht dat ze in de liefdadigheidsinspanningen van haar man niet alleen een gelijkwaardige partner was, maar dat zij naar alle waarschijnlijkheid ook de anonieme redacteur was van het eerste Joodse kookboek dat in Engeland werd gepubliceerd.
Een chauvinistischer cliché dan "achter elke succesvolle man staat een vrouw" kun je je nauwelijks voorstellen, maar in het geval van Sir Moses Montefiore is het helemaal waar.
Zo'n 200 jaar vóór het liefdadigheidswerk van voormalig prins Harry en zijn vrouw Meghan Markle zetten Sir Moses en Lady Judith Montefiore zich al in voor tal van goede doelen. En al kreeg Sir Moses over het algemeen de meeste lof toegezwaaid, Lady Judith was in al zijn activiteiten en beslissingen een volwaardig en gelijkwaardig partner. Maar ere wie ere toekomt: nog tijdens haar leven, halverwege de negentiende eeuw, kreeg juist zij veel meer krediet, niet alleen van de Joodse gemeenschap in het land Israël, ook wereldwijd.
Het familiewapen van Montefiore, uit het boek Mizmor Shir Hanukat Bayit, te vinden in de Nationale Bibliotheek van Israël.
De recente hernoeming van Gesjer Jehoediet (Judithbrug), de voetgangersbrug over de Ayalon Highway in Tel Aviv die was vernoemd naar Judith Montefiore, tot Gesjer Jitschak Navon (Jitschak Navonbrug) was een mooie aanleiding om in de archieven van de bibliotheek een van de belangrijkste vrouwen uit de Joodse geschiedenis op te zoeken.
Judith Montefiore was verantwoordelijk voor de belangrijkste financiële bijdragen aan de Oude Jisjoev, de Joden die al vóór 1880 in Palestina woonden, en zette zich ook in om het Joodse leven overal in de wereld te bevorderen; zij ondernam daarvoor zelfs diplomatieke missies.
Portret van Sir Moses Montefiore zittend bij een portret van Judith. Deze afbeelding maakt deel uit van het Israel Archive Network project (IAN) en is toegankelijk gemaakt dankzij de gezamenlijke inspanningen van het Yad Ben Zvi Archief, het Ministerie van Jeruzalem en Erfgoed en de Nationale Bibliotheek van Israël.
De Nationale Bibliotheek van Israël bezit onder meer een exemplaar van het allereerste Joodse kookboek en huishoudgids die in Engeland werd uitgegeven. The Jewish Manual: Practical Information in Jewish and Modern Cookery (With a Collection of Valuable Recipes & Hints Relating to the Toilette) (1846) vermeldt alleen "A Lady" als redacteur. Sinds de publicatie is het boek altijd toegeschreven aan Lady Judith Montefiore, hoewel er geen documentatie of concreet bewijs is om deze hypothese te ondersteunen. In Victoriaans Engeland waren er niet veel Joodse vrouwen die de titel Lady droegen, maar er waren wel een paar mogelijke kandidaten.
“Edited by A Lady.” Titelpagina van The Jewish Manual: Practical Information in Jewish and Modern Cookery. Afbeelding afkomstig uit een digitale kopie in de Library of Congress, Washington, DC.
Het is niet alleen een Joods kookboek dat - zoals de redacteur in de inleiding zegt - de lezers de kunst bijbrengt om heerlijke maaltijden van goede kwaliteit te bereiden terwijl men zich strikt houdt aan de Joodse spijswetten, maar het is ook een gids voor de Joodse huisvrouw uit de middenklasse. De lezeres moet natuurlijk minstens één dienstmeisje hebben om haar bij te staan in het beheer van de keuken, het huishouden en de persoonlijke verzorging - niets ongewoons voor een fatsoenlijke Joodse dame. In de inleiding merkt de anonieme redacteur op dat het boek is geschreven voor jonge vrouwen, als gids voor het beheren van een rijke en gevarieerde tafel, de basis voor een gelukkig gezin en ook voor succesvolle sociale interacties.
Het eerste deel van het boek is gewijd aan diverse Joodse recepten of liever gezegd, de bereiding van gerechten volgens de Joodse spijswetten. Het boek bevat ook recepten voor specifiek Joodse gerechten, voornamelijk van Spaanse, Nederlandse en Duitse oorsprong, locaties die toevallig kenmerkend waren voor het eten dat ten huize van Lord en Lady Montefiore werd geserveerd. Wie recepten zoekt voor Oost-Europese delicatessen zoals gefilte fish, chopped liver, latkes of borscht, grijpt mis want de massale Joodse migratie van Oost-Europa naar het Westen begon pas in de jaren 1880.
Geen sojasaus en ketchup. The Jewish Manual: Practical Information in Jewish and Modern Cookery. Afbeelding afkomstig uit een digitale kopie in de Library of Congress, Washington, DC.
In dit gedeelte van het boek geeft de redacteur niet alleen recepten, maar ook een paar tips voor de verfijnde gastvrouw. Zo raadt de anonieme redacteur aan niet te koken met sojasaus of ketchup, wat "minderwaardige koks" vaak aan hun stoofschotels toevoegen. In plaats daarvan moeten deze sauzen op tafel worden gezet zodat elke gast ze naar eigen smaak kan toevoegen.
Het laatste deel van het boek is gewijd aan persoonlijke hygiëne. Volgens de redacteur is de intelligentie van een vrouw de ware bron van haar schoonheid maar moet zij ook haar lichaam verzorgen. Met het oog hierop bevat het boek een groot aantal recepten en tips voor gezichts-, lip- en huidverzorging, waaronder advies om de handen wit en glad te houden.
Hernieuwde belangstelling voor het boek bracht sommige amateur-historici ertoe The Jewish Manual in verband te brengen met Judith Montefiore. Grondiger onderzoek wees uit dat de recepten in het boek overeenkomen met het soort voedsel dat bij de Montefiores werd geserveerd, maar daar bleef het niet bij. Zorgvuldige bestudering van het boek bracht aan het licht dat de "Dame" die het uitgaf tot de hogere klasse behoorde en bovendien een wereldreiziger was die ook Palestina bezocht, vanwaar zij een recept voor soep meebracht. Judith Montefiore bezocht het Land Israël halverwege de negentiende eeuw maar liefst vijf keer terwijl ze haar man vergezelde. Ze werd gegrepen door de charme van het Heilige Land en leerde er zelfs Arabisch, naast het Hebreeuws en de vier of vijf andere talen die ze al kende.
Hier is het recept voor 'Palestinasoep', een klassiek lokaal gerecht met aardperen (Jerusalem artichokes) uit het kookboek van Lady Judith Montefiore:
Recept voor Palestinasoep, afkomstig uit The Jewish Manual: Practical Information in Jewish and Modern Cookery. Afbeelding afkomstig uit een digitale kopie in de Library of Congress, Washington, DC.
Er is geen afdoende bewijs dat Judith Montefiore inderdaad de mysterieuze "Dame" achter het boek is, maar wij geloven dat zij het is. De Montefiores doneerden het geld om het graf van Rachel aan de rand van Bethlehem te renoveren en na de dood van zijn geliefde vrouw in 1862 bouwde Sir Moses Montefiore op hun landgoed in Ramsgate in Kent een graftombe naar voorbeeld van dat bouwwerk. Na zijn dood werd hij daar naast haar begraven.
Dit artikel verscheen op 23 juni 2022 als Judith Montefiore on How to Cook Like a Proper Jewish Lady in de blogserie The Librarians van de Nationale Bibliotheek van Israël en werd met toestemming vertaald voor de website van Crescas.
Vertaling: Raya Lichansky (2022)
