“Reconectar” – het centrale Joodse vraagstuk van de 21ste eeuw?
Gepubliceerd op: 13 mei 2021
In het nu al onmisbare online periodiek De Vrijdagavond, het onafhankelijke Joods magazine voor heel Joods Nederland, verscheen op 11 mei een prachtig verhaal van Maria Cuartas over de terugkeer van de converso in de boezem van het Joodse Volk.
In 1492 werden de Joden van Spanje door koning Ferdinand en koningin Isabella van Castilla y Leon, voor de keus gesteld: of je bekeert je tot het katholicisme, of je wordt het land uitgegooid, met verbeurdverklaring van al je bezittingen. Dat deel van de Joden dat besloot Jood te blijven, en dus Spanje moest verlaten, werd vanaf dat moment aangeduid met de term 'Sefardiem' = afkomstig uit Spanje. Zij die voor bekering kozen en in Spanje bleven, naar verluidt een veelvoud van degenen die zich niet bekeerden, zouden vanaf dat moment tot de categorie van nieuw-christenen oftewel conversos horen: officieel op gelijke voet met de oud-christenen levend, maar in de praktijk met haat en wantrouwen bejegend door zowel de katholieke kerk als het gewone volk, en altijd vertoevend in het vizier van de Inquisitie. Om uit de klauwen van laatstgenoemden te blijven, deden de conversos en hun nazaten alles om niet op te vallen en om geen verdenkingen op zich te laden. De Joodse achtergrond ging voor eeuwen ondergronds; de sporen van een Joodse achtergrond werden expres gewist uit archieven, eigendomsaktes, geboortebewijzen etc. En men zocht een goed heenkomen in de Nieuwe Wereld, de Spaanse koloniën in Midden- en Zuid-Amerika, waar de lange arm van de Inquisitie hen minder goed bereiken kon.
Eeuwen later zijn de fysieke sporen van de conversos dan ook nauwelijks terug te vinden, terwijl om redenen die in het boek The Converso’s Return (2020) van Dalia Kandiyoti worden uiteengezet en die ik in mijn vorige artikel schetste, er aan het begin van de 21ste eeuw een grote, alsmaar groeiende belangstelling is voor Sefarad, en om de levens van haar verloren kinderen, de conversos te boekstaven. Mensen ontdekken (meestal via DNA-onderzoek) dat ze Sefardische wortels hebben en zien zichzelf als nazaten van de vervolgde, onderdrukte converso, die eeuwenlang met een verborgen identiteit heeft moeten leven, of men gaat zichzelf zien als 'Jood'. Men meet zich een “ancient identity” aan, zegt Dalia Kandeyoti, en men vraagt zich af: “is my ancient identity also my destiny?” Oftewel: bepaalt mijn oude identiteit ook mijn toekomst?
Bij het beantwoorden van deze vraag blijkt al snel dat het voor sommigen helemaal niet om een “ancient identity” gaat. Hun nieuw ontdekte Sefardische/Joodse identiteit is wat men altijd al is geweest, maar men heeft die als crypto-Joden gedurende vele eeuwen verborgen moeten houden. Deze mensen spreken over zichzelf als Joden, over hun gebruiken – die volgens hen heel anders zijn dan die van de hen omringende maatschappij – als Joods.
Lees in De Vrijdagavond het vervolg van “Reconectar” – het centrale Joodse vraagstuk van de 21ste eeuw?.
