Crescas nieuwsbrief - vrijdag 10 februari 2017

Geschiedenis van het Joodse boek: online!

Een van onze digitale paradepaardjes is de cursus Geschiedenis van het Joodse boek, waarin prof. dr Emile Schrijver zijn grote kennis van en liefde voor Joodse boeken deelt en met hart en ziel vertelt over de achtergronden en betekenis van de vroegste Europese incunabelen tot een 19e-eeuwse Indiase Estherrol en de 17e-eeuwse Amsterdamse Haggada.

Emile Schrijver werd in maart 2014 aangesteld als bijzonder hoogleraar Geschiedenis van het Joodse boek aan de Universiteit van Amsterdam, en is sinds oktober 2015 algemeen directeur van het Joods Cultureel Kwartier. Ergens tussen zijn drukke werkzaamheden vond hij ook nog tijd om voor Crescas deze digitale cursus op te nemen.
Op onze website is het interview te zien dat Karen de Jager in 2014 maakte met Emile Schrijver.

U kunt de cursus Geschiedenis van het Joodse boek tijdelijk tegen gereduceerd tarief online volgen. Ga daarvoor naar onze website en volg de aanwijzingen op het scherm.

Wist u trouwens dat we inmiddels al elf digitale lespakketten hebben? U vindt ze allemaal op op joods.net.

Boekennieuws

Crescas attendeert u op recent verschenen en verwachte Nederlandstalige of vertaalde boeken van Joodse schrijvers, al of niet met een Joods thema.

Deze week drie Nederlandse boeken, vers van de pers: Het voorgesprek van Simon Hammelburg, waarover prof. Klaas Smelik schreef: een oergeestig boek (…) waarin [de schrijver] de spot drijft met de huidige (televisie)journalistiek en de oneindige stroom van praatprogramma's op de beeldbuis. Door zijn uitgebreide ervaring op dit gebied en zijn in humor omgezette ergernis over het dilettantisme van het huidige journaille is dit een boek om in één ruk uit te lezen. Van Marion de Ras verscheen eind 2016 Lea Dasberg, historica en pedagoog, een biografie over de spraakmakende pedagoge die met haar visie op opvoeding vele voor- en tegenstanders kreeg.
En de nieuwste van Leon de Winter: De dood van Europa, een ijzingwekkende roman over de gevaarlijke cocktail van maatschappelijke onvrede en migratie, waarin de schrijver aantoont hoe een schijnbaar onbeduidend incident kan uitgroeien tot een nationale revolutie.

Engelstalig: The Story of Hebrew van professor Lewis Glinert (Dartmouth College, NH) vertelt op meeslepende wijze het verhaal van de taal van de Joden, van Beresjiet 1:1 tot de wedergeboorte van het Hebreeuws als nationale taal van de Joodse staat. Het omslag is door de Jewish Book Council uitgeroepen tot nu al de mooiste van 2017.

Vers uit de ramsj geplukt: Hitler and Churchill: secrets of leadership van historicus Andrew Roberts (1963) verscheen in 2003, en is vandaag de dag, nu leiderschap in het brandpunt van de aandacht staat, actueler dan ooit. Van cultuurfilosofe Claudia Schmölders de fascinerende studie Hitler's Face. The Biography of an Image. De schrijfster volgt de levensloop van Hitler aan de hand van de talloze foto's die geleidelijk het gewenste beeld van de man in het bewustzijn van de mensen implanteerden. Francis Bacon and Nazi Propaganda, waarin Martin Hammer laat zien hoe de gruwelijke werkelijkheid van het Derde Rijk het werk van deze Britse beeldend kunstenaar beïnvloedde.

En verder:
- Omdat op 17 december 2016, honderd jaar geleden, de Nederlandse tekenares Fiep Westendorp (Jip en Janneke) werd geboren, zijn er in 2017 tal van evenementen en tentoonstellingen te zien met voor velen ongetwijfeld zeer dierbare herinneringen. Op 100jaarfiepwestendorp.nl vindt u ze allemaal, waaronder het Kindermuseum van het JHM met het Fieptheater.
- Moedervlekken van Arnon Grunberg staat op de longlist van de Libris literatuurprijs. De zes titels op de shortlist worden 20 maart bekendgemaakt, waarna op 8 mei de winnaar wordt bepaald.
- Af en toe geeft het Historisch Nieuwsblad een artikel weg dat van de website is te downloaden, zoals het belangwekkende stuk dat laat zien dat Adolf Hitler wel degelijk zelf op de Holocaust aanstuurde.

Jacob Israël de Haan op het toneel

Toneelgezelschap De Nieuw Amsterdam brengt in Salaam Jeruzalem een ode aan het leven en werk van Jacob Israël de Haan, de dichter, romanschrijver, journalist, getrouwde homoseksueel, jurist en verlichte Jood die op 30 juni 1924 in opdracht van de zionistische Hagana werd vermoord.

Regisseur Gerardjan Rijnders maakte zijn 'rebelse muziektheatervoorstelling' op basis van Onrust (2015), de veelgeprezen biografie die Jan Fontijn over De Haan schreef. De gedichten van De Haan lopen als een rode draad door de voorstelling.

Begenadigd schrijver en dichter. Rusteloos in zijn verlangen naar harmonie, tegelijkertijd een rebel in hart en nieren, oproerkraaier van het eerste uur. Een man van tegenstrijdigheden, ‘een hevig hater’ en ‘een minnaar mild’. Een gepassioneerd prediker van het vrije woord, die zich niet liet beteugelen, maar zijn mening openlijk verkondigde en zijn tijdgenoten aanspoorde over grenzen heen te kijken, schrijft DNA op de website, en citeert De Haan zelf: Maar lees de woorden van mijn liederen niet. Lees het onleesbare achter de woorden.

Salaam Jeruzalem gaat vrijdag 17 februari in première in theater Frascati in Amsterdam, na drie try-outs. Na afloop van de tweede try-out op woensdag 15 februari is er een nagesprek tussen biograaf Jan Fontijn, emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Marita Mathijsen, DNA-leider en acteur Sabri Saad el Hamus en regisseur Gerard Jan Rijnders.
Voor de volledige speellijst: zie denieuwamsterdam.nl.

Stad in Oorlog, Amsterdam 1940-1945 in foto’s

In de hal van het Stadsarchief in Amsterdam zijn vanaf 17 februari foto’s te zien die de visuele geschiedenis vertellen van Amsterdam en de Amsterdammers in de jaren van oorlog en bezetting.
De foto's, geen van alle ooit eerder getoond, zijn gevonden in de collecties van het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies NIOD en het Stadsarchief Amsterdam.
In officiële en persfoto's van Nederlandse en Duitse fotografen, amateurfoto's, soms gemaakt met gevaar voor eigen leven (en dat van anderen), opdat nooit vergeten zou worden hoe het leven was ten tijde van de bezetting.
Bij de tentoonstelling verschijnt het boek Stad in oorlog | Amsterdam 1940-1945 in foto’s van René Kok en Erik Somers, de onderzoekers die de foto's wisten op te diepen.

Te zien van 17 februari tot en met 14 mei 2017, en gratis toegankelijk. Lees meer op amsterdam.nl/stadsarchief.

Wie neemt de uitdaging aan?

Het Centrum Informatie Documentatie Israel (CIDI) organiseert voor de tweede keer een masterclass communicatie voor jongeren van Joodse komaf die al actief zijn binnen de gemeenschap en die bereid zijn hun mening over Israël en Joodse zaken in het openbaar te uiten.
Eenieder tussen 19 en 40 jaar die het belang inziet van effectieve woordvoerders uit de Joodse gemeenschap en namens de Joodse gemeenschap met de media wil communiceren, wordt met klem uitgenodigd zich te melden.

De training wordt verzorgd door een gerenommeerd communicatiebureau en vindt plaats op vijf zondagen van 10.00 tot 17.00 uur, afwisselend in Den Haag en Amsterdam. De data: 5 maart, 26 maart, 23 april, 21 mei en 18 juni.
LET OP: de inschrijvingsdatum is eenmalig verlengd tot en met 13 februari!

Lees meer op cidi.nl/masterclass-voor-joodse-jongeren. Daar vind je ook de spelregels, voorwaarden en andere informatie.

Kunst en cultuur

Deze week een kleine greep uit tentoonstellingen door heel Nederland.

Deventer: Herinneringen aan joods Thessaloniki is een expositie met schilderijen van de Joods-Grekse Julie Castro-Nahmias (1925-2010). Te zien in het Etty Hillesum Centrum, tot en met 19 maart.
Middelburg: I Look at the Moon and Think about My Daughter-in-Law in Museum Vleeshal Center for Contemporary Art is een overzichtstentoonstelling van de Israëlische choreografe en beeldend kunstenaar Noa Eshkol (1924-2007). Ze maakte naam met een innovatief dansnotatiesysteem en ontwikkelde zich tot textielkunstenaar. Haar kleurrijke, semi-abstracte wandtapijten zijn soms vertikaal, soms horizontaal te zien, Eshkols favoriete positie voor haar textiele creaties. Voor wie Middelburg te ver is: in Amsterdam is bij de Kunstverein onder dezelfde titel I Look at the Moon and Think about My Daughter-in-Law werk van Noa Eshkol te zien.
Amsterdam: While Meditating on War, een tentoonstelling waarin negen kunstenaars werk laten zien waarin oorlog- en oorlogsdreiging impliciet of expliciet aan de orde komen. Te zien tot en met 11 maart in het Centrum Beeldende Kunst Zuidoost.
Elburg: de tentoonstelling Een ontmoeting met Israël is een fotografisch beeldverslag waarin de Apeldoornse fotograaf Bobby Regensburg (1981) over zijn eerste ontmoeting met het land en zijn inwoners vertelt. Het beeldverslag is een combinatie tussen documentaire en straatfotografie van het alledaagse leven. Te zien in Sjoel Elburg tot en met 6 mei.
Vught: de foto-expositie Kijk niet om, met een keuze uit het recente werk van oorlogsfotograaf Marielle van Uitert (1973). Tot 18 juni te zien in Nationaal Monument Kamp Vught.
Hooghalen: in het museum van Herinneringscentrum Kamp Westerbork is tot en met 31 maart de tentoonstelling Bewakers van Westerbork te zien. Op het buitenterrein worden enkele personen nader belicht die woonden en werkten in gebouwen van de kampleiding.
Rotterdam: in Museum Boymans van Beuningen de tentoonstelling Gek van surrealisme, een ongeëvenaard overzicht met topstukken afkomstig uit vier befaamde Europese privéverzamelingen.
Amsterdam: het Stedelijk Museum wijdt een tentoonstelling aan de Russische Revolutie, die honderd jaar geleden de bestaande orde in het tsarenrijk omverwierp. Vanaf 1924, toen Stalin aan de macht kwam, stonden werk en leven van talloze kunstenaars onder steeds grotere druk.
Den Haag: in de Statenpromenade van de Tweede Kamer is van 24 februari tot 10 maart de tentoonstelling Vrouwen met standpunt: portretten van vrouwen in de Tweede Kamer te zien, een serie mozaïekportretten van Diklah Zohar.
Amsterdam: in het Kunstkabinet van het Joods Historisch Museum zijn onder de titel Het land drie tekeningen te zien van de Israëlische kunstenaar Moshe Kupferman (1926-2003). Ze worden gecombineerd met werk van de eveneens Israëlische kunstenaar Gaston Zvi Ickowicz (1974).

Nieuws van heinde en verre

Onze wekelijkse selectie uit recente opmerkelijke berichten uit binnen- maar vooral buitenlandse media.

Op Artnet het bericht dat de Brits-Indiase kunstenaar Anish Kapoor de 'Joodse Nobelprijs' heeft gewonnen.
Dat het Koninklijk Paleis op de Dam onderduikers huisvestte tijdens de Duitse bezetting weten we dankzij joodsamsterdam.com.
Het belangrijke gedachtegoed van de Oostenrijkse psychiater en Sjoa-overlevende Viktor Frankl wordt door Brain Pickings opnieuw onder de aandacht gebracht.
Een opinieartikel in The Washington Post houdt vijf mythes omtrent antisemitisme tegen het licht.
Times of Israel beschrijft hoe Joodse Sicilianen na vijfhonderd jaar hun wortels herontdekken.
In de Ierse literatuur zijn meer Joden te vinden dan je zou denken, schrijft Irish Examiner.
Literatuurcriticus Adam Kirsch vraagt zich in zijn Daf Yomi in Tablet Magazine af wie de Tora heeft geschreven.
In Mosaic Magazine duikt linguïst Philologos in de herkomst van het woord 'artisjok' (artichoke).

200 jaar geleden: het Onderwijsbesluit

Jonkheer O.J.A. Repelaer van Driel (1759-1832) en Samuel Israel Mulder (1792 -1862), het zijn twee namen die u vermoedelijk niets zeggen. Maar de dragers van deze namen zijn van groot belang geweest voor de emancipatie van Joden binnen de Nederlandse samenleving. Laatstgenoemde was een tot onderwijsinspecteur benoemde Hebraïcus en een vooraanstaand figuur in Joods Nederland begin 19e eeuw, de eerste was commissaris-generaal en de latere onderwijsminister die het Onderwijsbesluit van 10 mei 1817 moest uitvoeren.

De jonkheer was van mening dat Joden hun positie als gelijkberechtigde burgers pas ten volle zouden kunnen ontwikkelen indien ze fatsoenlijk Nederlands zouden spreken. Het Jiddisj, de lingua franca onder de Joodse bevolking, vond hij een ellendig, verbasterd hoogduitsch, ’t geen meer dan eenige andere oorzaak heeft medegewerkt om de Israelieten als leden der burgerlijke maatschappij van alle andere Ingezetenen der Nederlanden geheel te isoleren. In landen toch, waar deze wartaal niet in gebruik is, vindt men ook deze voor de beschaving zoo nadeelige afzondering in veel mindere graad. Met andere woorden: weg met het Jiddisj, en voortaan zal het onderwijs in het zuiver hebreeuwsch en hollandsch, met uitsluiting van de basterd joodsche taal, moeten worden gegeven.

Samuel Israel Mulder werd in 1837 benoemd tot hoofdinspecteur voor het Joods onderwijs. Op hem rustte de taak de praktijk van het Joodse onderwijs volgens de nieuwe wet vorm te geven en voor Nederlandstalige Joodse schoolboeken te zorgen, en omdat die er niet waren, schreef hij ze zelf.

Dat de taalpolitiek van de jonkheer wel degelijk effect had, leest u in het lemma Onderwijsbesluit: Joden moeten Nederlands leren in de Canon van Joods Nederland.

Vrouwen met Standpunt

De Israëlische kunsthistorica en mozaïekkunstenares Diklah Zohar presenteert op haar website vrouwenmetstandpunt.nl haar project Vrouwen met standpunt: portretten van vrouwen in de Tweede Kamer.

Begin deze website met de tab Over de kunstenares, en ga dan door naar Over het project, waar Zohar uit de doeken doet wat haar beweegt om dertien vrouwelijke politici in mozaïek te portretteren.
Als u dat helemaal hebt gelezen, gaat u terug naar de startpagina, en klikt u op de tien thumbnails om de portretten beter te bekijken en de toelichting te lezen. Vier van de portretten zijn hier alleen als schets weergegeven.

De nu voltooide portretten zijn tot en met 10 maart te zien in de Statenpromenade van de Tweede Kamer aan de Lange Poten 4. Een zorgvuldig gekozen datum, waarover Diklah Zohar zegt: 'Dit project eindigt niet met de huidige presentatie. Met elke nieuwe verkiezingen hoop ik dit project verder uit te breiden om de artistieke discussie over de plaats van de vrouw binnen de hedendaagse maatschappij verder te behandelen'.

When You Add Jewish Yemenite Music to a Laurel and Hardy Dance Routine

Een knap gemaakte mash-up van een stel jonge mannen in een Jemenitische dans met een dansende Laurel en Hardy. Gevonden op Israel Video Network, en té leuk om niet te delen!

De dansende Dikke en Dunne komen uit Way Out West, een western-komedie uit 1937. Het origineel is zien op youtube.

10 - 17 februari

Weekoverzicht van interessante programma’s op televisie en radio. Meer informatie is te vinden onder de weblink in de titel.

Op mezzo.tv vrijdag 17 februari verschillende concerten van het Israëlisch Filharmonisch Orkest onder leiding van Zubin Mehta, die in 2018 na 55 jaar het orkest verlaat. Zondagmiddag op NPO 2 de herhaling van Een rest keert weer, een programma van de Joodse Omroep uit 2014.

vrijdag 10 februari

NPO 2 (MAX), 18.05: Het was oorlog. Vierdelige documentaireserie over mensen die in de oorlog een keuze moesten maken die bepalend zou zijn voor de rest van hun leven. Afl. 3: De Joodse Klaartje de Zwarte-Walvisch & Sera de Croon, een Amsterdamse NSB'er.
BBC Radio 3, 23.45: The Essay: Strange Beds. Afl. 5: Naomi Alderman gaat naar de Noordpool, maar de reis verloopt anders dan gepland.

zaterdag 11 februari

NPO Radio 1 (KRO-NCRV), 11.00: De taalstaat. Vrolijk en informatief programma dat uitlegt hoe het met onze taal gaat, met vaste en wisselende onderdelen. Presentatie: Frits Spits.
NPO Radio 1 (VPRO), 14.00: Argos. Onderzoeksjournalistiek. Achtergronden bij het nieuws of zaken die nieuws zouden moeten zijn. Met onthullende reportages en aandacht voor journalistieke boeken en kwesties in de (onderzoeks)journalistiek uit binnen- en buitenland. NB: onder de link zitten ook mogelijkheden eerdere items terug te zien!
NPO Cultura (MAX), 17.30: Het was oorlog. Vierdelige documentaireserie over mensen die in de oorlog een keuze moesten maken die bepalend zou zijn voor de rest van hun leven. Afl. 3: De Joodse Klaartje de Zwarte-Walvisch & Sera de Croon, een Amsterdamse NSB'er.
NPO Cultura (VPRO), 19.15: Yalom's Cure. Documentaire uit 2014, te bekijken als een existentiële reis door het werk van Irvin D. Yalom, een van de invloedrijkste psychotherapeuten ter wereld. Naast Yaloms ideeën over de menselijke geest en de betekenis van het bestaan, leren we deze psychotherapeut ook kennen als persoon.
Arte tv, 22.00: Es ist Mitternacht, Paris erwacht. Documentaire uit 2012 over het Parijse nachtleven dat na 1945 weer opkrabbelde.
Canvas, 22.55: Zwei Leben. Op feiten gebaseerde Noors-Duitse spionagethriller/psychologisch drama over Katrine, een 'kind van schaamte', tijdens de oorlog geboren uit de relatie tussen haar Noorse moeder en een Duitse soldaat.
NPO 2 (VPRO), 23.35: Annie Hall. Komisch drama uit 1977 van en met Woody Allen, over de moeizame relatie tussen Alvy Singer (Woody Allen), een Joodse komiek die geobsedeerd is door de dood, en zijn vriendin Annie Hall, een levengenietende zangeres en fotografe.

zondag 12 februari

NPO 2 (EO/JO), 15.10: Een rest keert weer. Documentaire van Ruben Gishler over de ervaringen van een groep jonge Joodse Nederlanders die na de Tweede Wereldoorlog illegaal en met grote hindernissen naar Palestina reisden.
ZDF, 23.30: Hitler's England. De Britse acteur en historicus John Nettles vertelt over de Duitse bezettingstijd op de Britse Kanaaleilanden.

maandag 13 februari

NPO Cultura (MAX), 16.05: Het was oorlog. Vierdelige documentaireserie over mensen die in de oorlog een keuze moesten maken die bepalend zou zijn voor de rest van hun leven. Afl. 3: De Joodse Klaartje de Zwarte-Walvisch & Sera de Croon, een Amsterdamse NSB'er.
NPO Cultura (AVROTROS), 23.00: Lahav Shani leidt de Vijfde van Tsjaikovski. Concertregistratie van 4 december 2016 in het Concertgebouw van Amsterdam. De jonge Israëli staat aan het hoofd van het Radio Filharmoonisch Orkest.

dinsdag 14 februari

NPO Cultura (MAX), 15.45: Het was oorlog. Vierdelige documentaireserie over mensen die in de oorlog een keuze moesten maken die bepalend zou zijn voor de rest van hun leven. Afl. 3: De Joodse Klaartje de Zwarte-Walvisch & Sera de Croon, een Amsterdamse NSB'er.
Arte tv, 21.45: John von Neumann. Der Denker des Computer-Zeitalters. Documentaire uit 2014 over de Hongaars-Joodse wiskundige John (János Lajos) von Neumann (1903-1957), de vader van de informatica en moderne computerontwerpen én betrokken bij de ontwikkeling van de atoombom.
NPO Cultura (VPRO), 22.50: Op het nachtkastje. Auteursportretten die een een kennismaking zijn met de auteur en zijn of haar werk. Een specifieke scène die bij de geportretteerde past, geeft een nieuwe en interessante kijk op wie hij of zij is. Afl.: Harry Mulisch.

woensdag 15 februari

NPO Cultura (AVROTROS), 17.15: Lahav Shani leidt de Vijfde van Tsjaikovski. Concertregistratie van 4 december 2016 in het Concertgebouw van Amsterdam. De jonge Israëli staat aan het hoofd van het Radio Filharmoonisch Orkest.
Stingray Brava, 16.56: Jascha Heifetz: God's Fiddler. Documentaire uit 2011 over violist Jascha Heifetz die alleen met perfectie genoegen nam. Aan de hand van niet eerder vertoonde bewegende beelden en foto's uit het familie-archief leert u deze prestigieuze concertartiest kennen.
NPO 2 (VPRO), 20.25: De maatschap. Afl. 4: Ondergang. Slot van de vierdelige dramaserie over de opkomst en ondergang van het familie-imperium Meyer. De serie is geïnspireerd door de familiegeschiedenis van de bekende Nederlandse advocatenfamilie Moszkowicz.
NPO 2n(NCRV), 23.00: Heart of a Dog. Documentaire uit 2015 waarin musicus/performer Laurie Anderson de impact van het overlijden van haar terriër Lolabelle beschrijft.

donderdag 16 februari

NPO Cultura (VPRO), 18.15: VPRO Tegenlicht. Afl.: Uitdagers van de democratie. Populisten zijn een niet meer weg te denken machtsfactor tijdens de verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland. Elders zijn democratisch verkozen autocraten als Erdogan, Poetin en Trump aan de macht, en de technologische revolutie toont inmiddels haar schaduwkant.

vrijdag 17 februari

NPO 2 (MAX), 21.05: Het was oorlog. Vierdelige documentaireserie over mensen die in de oorlog een keuze moesten maken die bepalend zou zijn voor de rest van hun leven. Afl. 4: Gerard Reeskamp (1899-1970), drogist uit Naarden die in Friesland uitgroeide tot leider van een aantal spectaculaire verzetsacties en die ook betrokken was bij de overval op de gevangenis van Leeuwarden, waarbij 51 verzetsstrijders werden bevrijd.
NPO 2 (VPRO), 23.00: Eisenstein in Guanajuato. Biopic uit 2015 van Peter Greenaway (!) over Sergei Eisenstein, de wereldberoemde Russisch-Joodse filmregisseur.