Prachtige Joodse sites in Polen die je vanuit je eigen huis kunt bezoeken
Virtuele rondleidingen langs elf synagoges en één begraafplaats
Gepubliceerd op: 20 oktober 2022
Zack Rothbart kwam in 2021, toen corona Europa nog volop in zijn greep had, op het spoor van het project Virtual Connections to Material Jewish Heritage in Poland en wijdde er voor de Nationale Bibliotheek van Israël een blog aan.
De synagoge van Łańcut in het zuidosten van Polen
Kun je niet op reis? Bezoek vanuit huis enkele van de mooiste Joodse sites in Polen!
Bezoekers van alle leeftijden kunnen nu virtueel in 3D Joods erfgoed verkennen - van het extravagante tot het alledaagse.
"Ik ben naar buiten geweest!"
"Hoe dan?" vroeg ik mijn dochter, die opnieuw in quarantaine zat nadat een meisje uit haar klas positief was getest op corona.
Het duurde even voor ik me realiseerde dat ze niet bedoelde dat ze ons appartement in Jeruzalem had verlaten, maar naar een synagoge was geweest in een Poolse stad met een naam met onuitsprekelijk veel klinkers achter elkaar.
In een paar minuten had ze een aantal synagoges "virtueel" bezocht … in 3D.
De prachtig gekleurde gravures van de synagoge in Łańcut (Lancut) hadden diepe indruk gemaakt op haar achtjarige brein.
De bima, het belangrijkste object in de synagoge van Łańcut op een foto uit 1994. Beeld afkomstig uit het Center for Jewish Art van de Hebrew University of Jerusalem via de National Library of Israel Digital Collection.
Klik hier voor de virtuele rondleiding.
Dat gold ook voor de overwoekerde binnenplaats van de synagoge in Leczna en de herbouwde ruïnes van het gebedshuis in Przysucha.
Leczna, 1995 (Foto: Boris Khaimovich). Beeld afkomstig uit het Center for Jewish Art at the Hebrew University of Jerusalem via the National Library of Israel Digital Collection.
Klik hier voor de virtuele rondleiding.
Przysucha, 2004 (Foto: Vladimir Levin). Beeld afkomstig uit het Center for Jewish Art at the Hebrew University of Jerusalem via the National Library of Israel Digital Collection.
Klik hier voor de virtuele rondleiding.
Van schijnbaar uitgestrekte campussen tot eenvoudige sjtetls, alle plaatsen die mijn dochter bezocht maken deel uit van het project Virtual Connections to Material Jewish Heritage in Poland, een nieuw initiatief van de stichting voor het behoud van het Joodse erfgoed in Polen die tot doel heeft enkele van de talloze Joodse erfgoedlocaties in Polen breed toegankelijk te maken en de discussie over de objecten te vergemakkelijken. Het project werd gefinancierd door het Poolse ministerie van Buitenlandse Zaken, in het kader van een subsidiewedstrijd getiteld Public Diplomacy 2021.
De afbladderende fresco's waarachter de afbrokkelende rode bakstenen van de synagoge van Kraśnik zichtbaar zijn beangstigden haar.
Krasnick op een foto uit 1991 (Foto: Nomi Kaplan). Beeld afkomstig uit het Center for Jewish Art at the Hebrew University of Jerusalem via the National Library of Israel Digital Collection.
Klik hier voor de virtuele rondleiding.
Maar er was één ding dat haar nieuwsgierigheid net zo zeer prikkelde als de gereconstrueerde overblijfselen van het Joodse erfgoed, en eigenlijk nog meer: de Poolse vrouw die iets aan het doen was op een balkon aan de overkant van de straat - onbedoeld op film vastgelegd - fascineerde haar mateloos.
Over die vrouw wilde ze meer weten. Ze zei dat ze het aan haar vrienden wilde vertellen en bleef maar inzoomen in de hoop erachter te komen wat daar gebeurde.
De vrouw op het balkon in Kraśnik, een belangrijk persoon
Ook daarin zit iets zinvols, ironisch en lieflijks.
Maar uiteindelijk ging ze verder naar andere bestemmingen en vervolgde vanaf mijn laptop haar reis door het oosten van Polen.
De synagoge van Zamość staat er stralend bij, als een paleis, met glanzende, smetteloze marmeren vloeren, sierlijke muurdetails, in het oog springende kroonluchters en een indrukwekkende chanoekia.
De grote synagoge van Zamość. Beeld afkomstig uit het Center for Jewish Art at the Hebrew University of Jerusalem via the National Library of Israel Digital Collection.
Klik hier voor de virtuele rondleiding.
Dankzij speciaal beeldmateriaal bij de virtuele rondleidingen kunnen bezoekers meer te weten komen over bepaalde kenmerken van de gebouwen en over de gemeenschappen die ze ooit dienden.
De synagoge van Zamość, die ook een museum is, vertelt bijvoorbeeld over de vele prominenten die de stad in de loop van zo'n vijf eeuwen Joods leven hun thuis noemden. Op de lijst vind je de legendarische Jiddisje schrijver I.L. Peretz, de radicale activiste Rosa Luxemburg, Aleksander Cederbaum, uitgever van de eerste Jiddisje krant in Rusland, en de vermaarde filosoof, Talmoedgeleerde en wiskundige Izrael Ben Moshe Halevi, bij wie Moses Mendelssohn studeerde.
Olsztyn daarentegen had een relatief kleine, jonge Joodse gemeenschap - in de jaren dertig van de vorige eeuw telde de stad minder dan 500 zielen. De beroemdste inwoner, architect Erich Mendelssohn, ontwierp het gebouw dat nu zijn naam draagt en via het project virtueel online kan worden bezocht: het Beit Tahara van Olsztyn - het gebouw waar de lichamen van overleden Joden werden voorbereid voor hun begrafenis. Mendelssohn zou later in heel Duitsland en ook daarbuiten nog de nodige opmerkelijke gebouwen ontwerpen.
Erich Mendelssohn. Uit de Abraham Schwadron Portrait Collection van de Nationale Bibliotheek van Israël
Het Hadassah Ziekenhuis op de Scopusberg, kort voor de voltooiing, ca. 1937. Het was een van de vele projecten die Erich Mendelssohn in Erets Jisraeel ontwierp. Uit het Yad Izhak Ben-Zvi Archief, onderdeel van de Nationale Bibliotheek van Israël Digitale Collectie.
Mendelssohn vluchtte voor de nazi's en liet wereldwijd zijn stempel na als architect. Ook in Jeruzalem zijn veel van zijn ontwerpen te vinden, ook niet ver van het huis van een nieuwsgierig schoolkind, dat minstens één horizon verruimende middag doorbracht met rondleidingen op historische plekken, ook al was dat alleen maar virtueel.
Vertaling: Raya Lichansky
Zack Rothbart is schrijver en redacteur en als internationaal woordvoerder verbonden aan de Nationale Bibliotheek van Israël, waar hij de wereldwijde inhoud en mediarelaties beheert en mede-uitgever is van The Librarians, de online blogs gewijd aan Joodse, Israëlische en Midden-Oosterse geschiedenis, erfgoed en cultuur.
Rothbart woont in Jeruzalem met zijn vrouw en drie leuke, slimme kinderen
Dit artikel verscheen als onderdeel van Gesher L'Europa, het initiatief van de Nationale Bibliotheek van Israël om in contact te komen met mensen, instellingen en gemeenschappen in heel Europa en daarbuiten, door het vertellen van verhalen, het delen van kennis en maatschappelijke betrokkenheid.
De Abraham Schwadron Portrait Collection kwam tot stand dankzij de genereuze steun van The Leir Foundation.
Klik op de titel Not Traveling? Visit Stunning Jewish Sites Across Poland from Home voor de oorspronkelijke tekst van dit blog.
