Door hun ogen, een boek van hoop
Gepubliceerd op: 27 april 2023
In het Joods Museum in Amsterdam is onder grote belangstelling het boek Door hun ogen gepresenteerd. Het boek is een collectie gesprekken die leerlingen van de Joodse basisschool Rosj Pina hadden met hun grootouders of overgrootouders. Daarin vertellen die over hun herinneringen aan de Sjoa. Journaliste Femmetje de Wind stelde de bundel samen.
Het idee voor Door hun ogen ontstond toen de dochter van Femmetje de Wind thuiskwam met een huiswerkopdracht van Juf Judith van Rosj Pina. “Mijn dochter vroeg of ik haar wilde helpen om het verhaal van mijn vader, dus haar opa, op te schrijven”, zegt De Wind. “Toen ik het boekje waarin de verhalen van andere klasgenootjes stonden onder ogen kreeg, dacht ik: wat jammer dat deze verhalen geen breder publiek krijgen.”
Later vroeg zij uitgever Hollands Diep haar te helpen met de distributie en verkoop. Het boek wordt uitgegeven in eigen beheer omdat De Wind wil dat alle opbrengsten ten goede komen aan Sjoa-onderwijs.
Tweehonderd verhalen
Sinds 2014 krijgen leerlingen van Rosj Pina in groep 7 ieder jaar dezelfde opdracht: interview je grootouders of overgrootouders over hun herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Inmiddels beschikt de school over meer dan tweehonderd getuigenissen die op deze manier zijn verzameld. Uit dit grote aanbod koos Femmetje de Wind uiteindelijk 48 verhalen voor publicatie.
Die keuze bleek niet eenvoudig. Veel geïnterviewden leefden niet meer. Uiteindelijk zijn er twaalf verhalen in het boek opgenomen waarvoor mensen opnieuw door hun (achter)kleinkind zijn geïnterviewd. De overige bijdragen zijn verhalen uit de afgelopen twaalf jaar die met behulp van een redacteur goed leesbaar zijn gemaakt.
Daarnaast vroeg zij een aantal bekende Joodse Nederlandse schrijvers om hun gesprekken met familieleden te beschrijven. Onder meer Robert Vuijsje, Jessica Durlacher en televisiepresentator Frits Barend leverden een bijdrage. Arnon Grunberg schreef voor dit boek een essay over herdenken. Ook rabbijn Awraham Soetendorp schreef een tekst over hoe je met de jonge generatie over de oorlog praat.
Persoonlijke herinneringen
Op het eerste gezicht lijkt het een moeilijke en zware opdracht. Jonge kinderen die hun (over)grootouders vragen naar hun ervaringen tijdens de oorlog. Ze krijgen heel persoonlijke herinneringen te horen over onderduik, verraad, verzet, vluchten en het leven in de kampen.
Tekenend is bijvoorbeeld de reflectie van auteur Jessica Durlacher. Ze beschrijft hoe het was om als kind altijd aan tafel te zitten met de oorlog op de achtergrond. Ze wist niet echt wat er aan de hand was, maar wel dat het iets groots was, bijna niet te benoemen. Pas toen er over kon worden gesproken, brak dat de spanning.
De overgrote meerderheid van de kinderen blijkt daar goed mee om te kunnen gaan. “Wat me opvalt is dat kinderen heel erg in het moment leven”, zegt De Wind. “Tijdens het gesprek zijn ze geraakt en soms ook geëmotioneerd, maar daarna gaan ze gewoon naar voetbal of naar turnen. Het verhaal zakt weer weg. Tegelijk zie je dat sommige kinderen het moeilijk vinden om te begrijpen hoe het zat in die tijd. Maar als de grootouders vertellen dat ze net zo oud waren als zij nu, dan kunnen ze zich toch wel inleven.”
Boek van hoop
Juist die intieme ontmoetingen tussen verschillende generaties maken het boek volgens De Wind zo uniek. Het gebeurt immers zelden dat mensen een verhaal lezen van een kind dat zijn eigen grootouders interviewt. “Daarnaast zijn alle verhalen uniek, want het zijn allemaal overlevingsverhalen. Ze laten zien hoe creatief en veerkrachtig mensen zijn, hoe ze alles doen om te overleven. Die overlevingsdrang zit in al deze verhalen. Dat maakt het ook een boek van hoop. En de nieuwe generatie, die prominent in dit boek aanwezig is, geeft ook hoop en maakt het toekomstgericht.”
Alleen al daarom zou De Wind graag zien dat Door hun ogen verplicht lesmateriaal wordt op scholen. “Als leerlingen elk jaar een aantal verhalen uit het boek lezen, hebben ze na een paar jaar een goed beeld van hoe het Joodse families is vergaan in Nederland gedurende de oorlog. En ik hoop ook dat ze dan denken: dit mag nooit meer gebeuren."
Een eerste gesprek met minister Dennis Wiersma van Onderwijs daarover is al gevoerd. Verplicht lesmateriaal is misschien ambitieus, erkent ze. “Maar als scholen het boek aan leerlingen aanbieden, misschien om te lezen voor hun lijst of om over te praten rond 4 en 5 mei, zou ik al heel blij zijn.”
Door hun ogen, Familieverhalen uit de Holocaust is verschenen bij uitgeverij Hollands Diep.
Prijs paperback: € 24,95, prijs E-book: € 11,99.
Over de Femmetje de Wind:
Femmetje de Wind is schrijver, journalist, columnist en uitgever. Ze richtte het tijdschrift Jackie op, waarvan ze zes jaar lang hoofdredacteur was. Eerder schreef ze Rivka - haar debuutroman waar ze veel lof mee oogstte en die deels is gebaseerd op het oorlogsverleden van haar vader - en Het beloofde leven. Tevens was ze een van de vier schrijvers van de bestseller Vier wandelaars en een Siciliaan. Femmetje is op dit moment waarnemend directeur van Crescas.
