De man die probeerde de Oekraïense Joodse geschiedenis te herdefiniëren - een essay in drie delen

Voor Ilya Galant waren de verhalen over de eeuwige haat tussen Oekraïners en Joden niet meer dan mythes

Gepubliceerd op: 24 maart 2022

Galant benadrukte dat Joden en Oekraïners eigenlijk veel gemeen hadden, waaronder hun liefde voor het land en hun gezamenlijke strijd tegen onderdrukkers (Afbeelding: Skole, Oekraïne, ca. 1914. Uit de Joseph and Margit Hoffman Judaica Postcard Collection, deel van de National Library of Israel Digital Collection)

In dit essay wordt het leven en werk besproken van Ilya Galant, een belangrijke maar weinig bekende Joods-Russisch-Oekraïense historicus en politiek liberaal. Slavist en schrijver Brian Horowitz gaat in dit artikel in op Galants visie op de Joodse geschiedenis van Oekraïne. Galant wilde de rechten van de Joden in Rusland legitimeren en hun aanwezigheid in Oekraïne 'normaliseren'. Om dit doel te bereiken interpreteerde hij de geschiedenis op een creatieve manier, waarbij hij zowel de Joods-Oekraïense vriendschap als de Joodse bijdragen aan Oekraïne belichtte. Hij deed ook een beroep op de Russische intelligentsia om een liberale coalitie van krachten te vormen ten gunste van Joodse rechten. Dit essay belicht contexten die niet de nodige wetenschappelijke aandacht hebben gekregen: Joodse geschiedschrijving over Oekraïne, Joodse liberalen in Rusland, de ontwikkeling van de Russisch-Joodse geschiedschrijving, het beeld van de Joden in de Pools-Oekraïense geschiedenis, en de Joodse wetenschap in Sovjet-Oekraïne.
Vandaag het eerste van drie delen.

Er is bijna niets geschreven over het historische werk van Galant. Hij werd geboren in Nyzjin, Oekraïne, in 1867 en stierf waarschijnlijk tijdens het bloedbad van Babi Jar in 1941. Als jongen kreeg hij een religieuze opvoeding. In Nyzjin kreeg hij een hechte band met de geschiedenisprofessoren van de plaatselijke universiteit en studeerde een aantal jaren in de universiteitsbibliotheek. In 1890 verhuisde hij naar Kiev om daar geschiedenisles te geven op middelbare scholen. Als historicus publiceerde hij een aantal belangrijke studies met betrekking tot de beschuldigingen van rituele moord, gericht op Joden, het Kozakkengeweld tegen de Joden als aanhangers van een vreemde religie in 1648 en de Russisch-Joodse betrekkingen in de negentiende eeuw.

Synagoge van Nyzhin, gebouwd rond 1900. (Centrum voor Joodse Kunst aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem; deel van de National Library of Israel Digital Collection)

Galant zou misschien een bekende naam zijn geworden in de Oost-Europese Joodse geschiedschrijving als de Joodse autonomie in Oekraïne en in heel Oost-Europa een succes was geworden. Maar zo is het niet gelopen. Terwijl de verzwakking van de centrale macht aan het einde van de Eerste Wereldoorlog leidde tot de val van de tsaar en de opkomst van een onafhankelijk Oekraïne, had het grootste deel van het voormalige Russische Rijk, met inbegrip van Oost-Oekraïne, rond 1921 een nieuwe vorm gekregen, de Sovjet-Unie. Die staat, met zijn communistische ideologie en een sterke centrale regering, ging mee in het Oekraïense nationalisme en onderdrukte met geweld zowel de religieuze als de nationale identiteit van de Joodse Oekraïners (op een enkele uitzondering na). In Oost- en Midden-Europa, in Polen, Roemenië en de Baltische staten, was het Joodse nationalisme als politiek middel machteloos gebleken. Galants politieke visie en zijn bereidheid om Joden te verbinden met andere, minder prominente bevolkingsgroepen tegenover de centrale macht hadden niets opgeleverd, en wat had moeten dienen als model voor een nieuw type geschiedschrijving gericht op verenigde minderheden, definieerde de bedenker ervan als een restverschijnsel, bourgeois en overbodig.

Vandaag de dag vertegenwoordigt hij een van die "wegen die niet bewandeld zijn", een Joodse historicus die strandde op de slierten van de geschiedenis die hij zelf anders had proberen vorm te geven.

Tijdens zijn loopbaan slaagde Galant erin toegang te krijgen tot zeldzame documenten in Russische archieven: het stadsarchief van Kiev, de archieven van de gouverneur van de staat en zelfs politiedossiers. Hij was bevriend met de academische elite in Nyzhin en Kiev, en in het laatste decennium van de negentiende eeuw was hij een tijdlang privé-secretaris van Samuil Brodsky, een roemruchte industrieel uit Kiev. Bovendien had hij, dankzij zijn kennis van het Hebreeuws, toegang tot pinchasim (gemeentelijke grootboeken), rabbinale manuscripten, boeken met gegevens over de Joodse gemeenschap en andere Joodse documenten.

De Kresjtsjatik, de belangrijkste verkeersader in Kiev, ca. 1900. (Uit de Joseph en Margit Hoffman Judaica Postcard Collection, deel van de National Library of Israel Digital Collection)

Galant omarmde een Oekraïens-Joodse identiteit, een die brak met de visie van andere Joodse historici die spraken over Joden als een verenigde gemeenschap in het hele rijk. Galant was hierin uniek: hij richtte zich uitsluitend op Joodse Oekraïne en sympathiseerde met het Oekraïense nationalisme. Essentieel in al zijn werk is het concept dat Oekraïne ook de Joden omvatte die er woonden. Daardoor bevond Galant zich op een kruispunt van opvattingen: het ontstaan van de nationale strijd in het Russische Rijk - Oekraïens, Litouws, Joods - kondigde zich aan en het liberalisme, de waarden van een multicultureel democratisch Rusland, won aan populariteit.

Misschien wel de meest vernieuwende dimensie van Galants werk is zijn portrettering van een Joods-Oekraïense synthese, omdat die tegen de stroom van de Russische en Joodse geschiedschrijving in gaat. In de negentiende-eeuwse Russische geschiedschrijving worden Joden, als ze al worden afgeschilderd, overwegend voorgesteld als profiteurs en uitbuiters van het harde werk van de boeren. Dat was het geval bij de invloedrijke Oekraïense historicus Mykola Kostomarov. niet-Joodse historici schetsten zelden een positief beeld van de Joden, met uitzondering van Sergej Bersjadski, die in zijn studie van de Joden in het noordwesten van Rusland aantoonde dat Joden voor de economische en culturele vooruitgang in Rusland wel degelijk een toegevoegde waarde hadden.

Het is niet verwonderlijk dat het onderwerp Oekraïne in de Joodse geschiedenis ingewikkeld ligt. Zeker, vooraanstaande historici als Heinrich Graetz en Simon Dubnov benadrukten het geweld en het antisemitisme en hadden het vooral over de Chmelnitsky-opstand, een bloedige burgeroorlog die tussen 1648 en 1654 woedde tussen Polen-Litouwen en de Oekraïense kozakken. Daartegenover stond de onconventionele gedachtelijn waarin de nadruk werd gelegd op de gunstige omstandigheden die de Joden naar Oekraïne hadden gelokt en die, ondanks het periodiek oplaaiende geweld, het ontstaat van een dynamische, bloeiende Joodse cultuur mogelijk hadden gemaakt. Historici als Avram Harkavy, Mikhail Kulisher, en later Saul Borovoi behoren tot deze groep.

Anderen de schuld geven

Zoals gezegd, Galant zag een eenheid van Oekraïens-Joodse belangen waar anderen verdeeldheid vonden. Zo legde hij de schuld van het anti-Joodse geweld bij de heersende macht: in het ene geval bij de Polen, in het andere bij de Russische regering. In bijna alle gevallen hield hij de Oekraïners uit de wind. Galants standpunt is onverdedigbaar en in tegenspraak met het historische bewijs, maar hij hield voet bij stuk en zette zichzelf op de kaart als vriend van het Oekraïense volk in hun streven naar nationaal zelfbewustzijn.

Net als andere Joodse leiders was Galant verscheurd, daar waar er sprake was van strijd tussen de centrale en lokale machthebbers over de Joodse loyaliteit. Hij had veel sympathie voor de Oekraïners en hun nationale doelen, maar identificeerde zich ook met de Joodse politieke eisen. Hij vroeg zich af of de Joodse vooruitgang moest worden gekoppeld aan het Russische liberalisme (een multinationaal Rusland onder Russische controle), aan Oekraïense autonomie of aan de Joodse nationale strijd.

Volgende week vind je in onze nieuwsbrief het vervolg van dit verhaal.

Nieuwsbrief

Volg ons en blijf op de hoogte! Schrijf je hier in voor onze nieuwsbrief en wij zorgen dat je niks mist.

Bekijk nieuws overzicht

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.