Hoe werd Tisjri de eerste maand van het jaar?
Gepubliceerd op: 1 oktober 2020
Als er in Tanach staat dat wij het begin van het jaar in de lente markeren, hoe komt het dan dat we het nu in de herfst markeren en waar komt de vreemde naam van de eerste maand van het jaar vandaan?
Geschreven door: Amit Naor
Vertaald door: Diklah Zohar
Taalredactie: Shirah Lachmann
Velen weten dat de maand Tisjri niet de eerste maand was in de kalender van de oude Hebreeërs, de maand die in Tanach staat vermeld. Was het toen al een maand vol feestdagen?
Er valt in ieder geval één belangrijke feestdag in Tisjri, dat is Soekot. Een feestdag waarop iedere volwassen Jood op pelgrimstocht hoort te gaan. Dat was toen ongetwijfeld een gebeurtenis die onze files naar de vakantieoorden overtrof. Maar het belang ervan lag toen zeker niet in het feit dat het een administratief herkenningspunt was voor het bijhouden van de tijd. Ook noemden de oude Hebreeërs deze maand helemaal niet Tisjri. Hoe is hij dan de eerste maand van het jaar geworden?
Om te beginnen de naam. Zoals velen weten, zijn alle namen van de maanden in de Hebreeuwse kalender die we tegenwoordig hanteren afkomstig van de Babylonische kalender. De namen van alle maanden zijn dan ook ontleend aan het Akkadisch. Het is een oude Semitische taal die voornamelijk in Assyrië en Babylonië werd gesproken. Zelfs toen het niet langer een gesproken taal was, bleef het eeuwenlang de officiële taal van de Mesopotamische regio en de Levant. Het is derhalve nogal logisch de officiële taal van de Babyloniërs zo'n diepgaande invloed had op de Hebreeuwse kalender, onder andere omdat de Babyloniërs in de Oudheid de belangrijkste astronomen waren en dus ook een grote invloed hadden op het opstellen van een kalender.
De naam van de maand Tisjri is hoogstwaarschijnlijk afgeleid van het Akkadische woord 'tisjrito', wat 'begin' betekent. Het begin waarvan? In feite begonnen de Babyloniërs - zoals de meeste volkeren in deze regio - de jaren te tellen in de lente, in de maand Nisan (nóg een naam uit het Akkadisch). Het kan zijn dat met Tisjri - de zevende maand op rij wanneer je begint te tellen bij Nisan - het begin van de tweede helft van het jaar werd gemarkeerd met een nieuwe feestdag. De Akkadisch-Babylonische naam evolueerde ook naar Arabische dialecten in het gebied van Mesopotamië en de Levant: de Gregoriaanse maanden oktober en november worden daarin Tisjrin al-Ul en Tisjrin a-Thani genoemd, wat de eerste en tweede Tisjri betekent.
In Tanach hebben de maanden geen eigen naam; er wordt alleen gesproken van de eerste maand, de tweede maand en zo voort. ”De zevende maand, Tisjri, is echter een van de weinige maanden waarvan we uit Tanach ook de plaatselijke, Kenaänitische naam kennen." In I Koningen 8 is sprake van het vieren van de feesten in de maand Eitanim, de zevende maand.
Over de betekenis van de naam Eitanim verschillen de wetenschappers van mening, maar één van de verklaringen is dat het de maand is waarin de regen beginnen, en dus gaan de rivieren ook weer stromen.
We gaan hier niet in op de ins en outs van theorieën over de oorsprong van de Tisjri-feestdagen. Journalist en taalkundige Elon Gilad behandelt dit in een boek dat naar verwachting later dit jaar door uitgeverij Am Oved wordt gepubliceerd. We houden het hier bij de verandering in de kalender, waarna Tisjri de eerste maand werd.
Volgens Gilad ontbreekt de viering van de feestdag op de eerste dag van de maand Tisjri in de meeste boeken van Tanach. In sommige gevallen worden er op of rond deze tijd zelfs andere feestdagen gevierd, maar Rosj Hasjana wordt niet genoemd. De eerste keer dat er een feestelijke gebeurtenis wordt genoemd die op deze datum plaatsvond, is in het boek Ezra, waarin op de eerste dag van Tisjri een lezing van de Tora plaats vond.
Pas in de Misjna wordt de feestdag echt behandeld. De Misjna werd echter rond het jaar 200 van de gangbare jaartelling samengesteld, maar het is niet ondenkbaar dat de Misjna hiermee eerdere tradities documenteert.
Gilads hypothese is dat de wijzen van Israël ergens in de tweede eeuw een nieuwe betekenis hebben gegeven aan de mysterieuze feestdag die wordt beschreven in de boeken Wajikra (Leviticus) en Bemidbar (Numeri).
Ze hebben er de hoge status aan gegeven die we er nog altijd aan toekennen. Ze bepaalden dat dit de verjaardag was van de schepping van de wereld, en de dag waarop mensen worden beoordeeld op hun daden in het afgelopen jaar en waarop hun lot wordt bepaald voor het komende jaar.
Gilad speculeert verder dat de keuze voor Rosj Hasjana in de herfst boven de Rosj Hasjana in de lente - die in het hele gebied gebruikelijk was (de Iraanse Rosj Hasjana wordt bijvoorbeeld nog steeds gevierd rond maart) - bedoeld was om de Joodse traditie te onderscheiden van de omringende volkeren. We zouden er verder aan willen toevoegen dat het mogelijk is dat de vernietiging van de Tempel en het verbreken van de ritueel-religieuze band met de landbouw hebben bijgedragen aan deze kalenderwijziging.
Hoe dan ook, we genieten vandaag de dag van een zeer feestelijke maand, met veel symboliek, die een zeer belangrijke plaats heeft gekregen in de Joods-Hebreeuws-Israëlische cultuur.
Dit artikel verscheen op 13 september 2020 op de website van het Nationale Bibliotheek, Jeruzalem.
Het oorspronkelijke artikel is hier te lezen.
