Meisjesdag - Girls power voor Chanoeka
Uit het archief van de Nationale Bibliotheek in Jeruzalem
Gepubliceerd op: 8 december 2022
Dit is het verhaal van een feestdag die ontstond in de Joodse gemeenschappen van Noord-Afrika en het Midden-Oosten en de heropleving van dit feest in Israël.
Al meer dan tien jaar wordt Eid al-Banat - Meisjesdag, Girls' Day, ook bekend als Rosj Chodesj L'Banot - gevierd in heel Israël, in verschillende omgevingen en meestal in grote bijeenkomsten. De feestdag wordt gevierd op de zevende avond van Chanoeka, die valt aan de vooravond van de eerste dag van de Hebreeuwse maand tevet. Om deze reden wordt het festival gewoonlijk gekoppeld aan de kroning van koningin Esther, die volgens de traditie plaatsvond op de eerste tevet. Maar Girls' Day wordt eigenlijk geassocieerd met niet één, maar verschillende Joodse heldinnen, waaronder Esther, Judith en Hannah, die elk hun volk voor gevaar hebben gered. (Koningin Esther, die de Joden van Perzië redde; Judith die Holofernes, de generaal van Nebukadnezar, doodde; en Hannah, de dochter van Mattathias, die haar broers aanmoedigde om tegen de Grieken in opstand te komen, wat leidde tot de opstand van de Makkabeeën.)
Hoewel de oorsprong van de feestdag gewoonlijk (en misschien met terugwerkende kracht) wordt toegeschreven aan de Bijbel en de Joodse apocriefen, werd de moderne viering van Girls' Day bewaard in de gemeenschappen van Noord-Afrika en het Midden-Oosten: Tunesië en Libië, Djerba en Marokko, Algerije en Turkije en Salonika (Thessaloniki). Het aantal gemeenschappen dat het festival viert, getuigt van de rijke en gevarieerde tradities die de naleving ervan omringen. In het begin waren de tradities van de feestdag een soort geheim, alleen gedeeld door vrouwen van de gemeenschappen die dit feest naleefden, maar al snel sloegen de vieringen aan en begonnen vrouwen en hun families de gelegenheid openlijk en publiekelijk te vieren.
Schrijver en verhalenverteller Esther Dagan Kaniel deelde met ons haar jeugdherinneringen aan meisjesdagfeesten in Tunesië, die ze zich herinnert onder de Franse naam la fête des filles:
Volgens de overlevering kwamen de verbannen priesters van de Eerste en Tweede Tempel naar het eiland Djerba en brachten hun oude tradities met zich mee, waaronder de viering van Eid al-Banat. Dit is het mooie aan de tradities van het Tunesische jodendom; tradities zoals de rituelen voor Meisjesdag zijn niet ontstaan in de diaspora, maar dateren uit de tijd van de Tempel.
Op Meisjesdag vertelde moeder over de heldhaftigheid van Judith, die het volk van Israël redde, en Yael en koningin Esther, die op deze dag tot koningin werd gekroond. Het was niet anders dan andere feestdagen, want moeder associeerde elke feestdag met een ander personage. Ze zei bijvoorbeeld dat de persoon die op de Vastendag van Esther vastte iets kon 'proeven' van wat Esther ervoer.
Als ik naar Tunesië verlang, verlang ik naar het land Israël. Voor mij is het het verlangen naar onze synagoge, naar onze gemeenschap. Toen ik naar Israël kwam, wilde ik een sabra worden. Op een gegeven moment besefte ik dat ik een voordeel had: de twee werelden leven in perfecte harmonie in mij.
In een artikel van de wetenschapper Yael Levine wordt uitgelegd hoe elke Joodse gemeenschap in Noord-Afrika de empowerment van vrouwen vierde: in Tunesië wisselden Joodse meisjes geschenken en voedsel uit en werkten ze op deze dag niet. In Libië zouden de jonge meisjes elkaar bezoeken en een vreugdevol feest houden. Op het eiland Djerba in Tunesië vierden ook ongehuwde vrouwen de feestdag, waarvan men dacht dat het geluk zou brengen voor een succesvolle partner. Bovendien werd er een speciale viering gehouden voor verloofde stellen: 's middags bracht de schoonfamilie een dienblad met snoepjes voor de familie van de bruid, en 's avonds bracht de bruidegom geschenken zoals parfum en juwelen naar het huis van zijn bruid. Later zouden zijn familieleden erbij komen en de twee families zouden de avond afsluiten met een gezamenlijke feestmaaltijd. Ook in Tunesië was het gebruikelijk om op Meisjes Dag gezamenlijke bat mitswa-feesten te vieren. Sommigen smulden zelfs van maaltijden met melk- en zuivelproducten, vermoedelijk om de heldhaftigheid te herdenken van de Bijbelse heldin Yael, die de Kenaänitische generaal Sisera doodde nadat zij hem met melk had verdoofd.
Verhalenverteller Shoshana Krebsy vertelde ons over de betekenis van de feestdag in Marokko. Volgens haar waren Meisjesdagvieringen op de eerste tevet minder gebruikelijk in Marokkaanse gemeenschappen, om de eenvoudige reden dat een soortgelijke viering werd gehouden op de eerste dag van elke maand van de Hebreeuwse kalender. “In patriarchale samenlevingen en gezinnen moesten vrouwen hun gevoelens kunnen uiten, en vrouwenkringen werden gevormd als steungroepen voor vrouwen, en vooral voor jonge bruiden. Als ik aan deze ceremonie denk, is het echt een soort contract tussen vrouwen – een zusterschap", aldus Krebsy.
Op de eerste van de nieuwe maand zouden de vrouwen elkaar ontmoeten in het hamam (badhuis). Daar vroegen ze op onconventionele manieren om vergeving.
Hetzij de vroedvrouw, hetzij de genezer zou een ceremonie leiden waarin twee vrienden die ruzie hebben gehad, de ruzie daar in de hamam moeten herscheppen. Vervolgens beslist de arbiter, diezelfde vroedvrouw of genezer, wie van de twee zich moet verontschuldigen. De reden voor de ceremonie is dat het begin van een nieuwe maand wordt beschouwd als een soort 'kleine Jom Kipoer', waarop Marokkaanse vrouwen hun eigen feestdag vieren en steungroepen vormen. Vrouwen zouden de maandelijkse agenda plannen en taken toewijzen - wie is er elke dag verantwoordelijk voor het helpen van de nieuwe moeders die zijn bevallen, wie brengt verfrissingen en wie bezoekt onder andere rouwende families. De vergevingsceremonie is bedoeld om spanningen op te lossen zodat de gemeenschap van vrouwen elkaar kan bijstaan.
De feestdag is groter dan je denkt: op de eerste van elke maand kwamen de dames bij elkaar in het huis van de wijze vrouw waar ze het geheim leerden van een speciaal gerecht, zoals couscous gemaakt van geneeskrachtige planten en rundermerg. Onderdeel van de ceremonie was de initiatie van jonge bruiden. De ceremonie omvatte liedjes van verlangen - schuine en schunnige composities gewijd aan liefde en seksualiteit. Wie haar problemen niet deelde, werd niet uitgenodigd voor de volgende bijeenkomst …
De bovenstaande beschrijvingen geven aan dat Girls' Day een viering is van wederzijdse steun en vredestichting. Het historische verslag bevestigt dit: liederen die tot op de dag van vandaag bewaard zijn gebleven in de gemeenschap van Thessaloniki, delen ook het thema van het vieren van vrede en verzoening. De meisjes zongen in het Ladino: "Vrede, vrede, op het leven van [= ik zweer op] de lokken van de vader [de christelijk-orthodoxe priester, die ervan afziet zijn haar te knippen], mogen we geen ruzie maken tot [het volgende] Chanoeka!"
Deze blog werd oorspronkelijk gepubliceerd door Chen Malul, onder de titel: 'Girls’ Day: Celebrating Girl Power During Hanukkah!' op de website van de Nationale Bibliotheek in Jeruzalem, 2-12-2021.
Het artikel kwam tot stand met dank aan Yael Baruch, Heli Tabibi Barkat, Yael Levine, Esther Kaniel Dagan en Shoshana Krebsy.
