Schokkende gehoorzaamheid

Eldad Kisch

vrijdag 22 december 2017

De psychologische experimenten uit de jaren zestig van Stanley Milgram van de Yale Universiteit, hebben nog niets aan actualiteit ingeboet. De resultaten zijn neergelegd in het boek Obedience to Authority: An Experimental View, uit 1974. Het ging over proefpersonen die elektrische schokken van oplopende sterkte moesten toedienen aan ‘slachtoffers’ die niet ‘meewerkten’ met het experiment. De proefpersonen werden opgejut door de leider van het experiment om tot de hoogste dosis door te gaan, “voor de wetenschap”, “voor het voltooien van het experiment”, ondanks het duidelijke gekerm en gehuil van de ‘slachtoffers’ (het was fictief; acteurs maakten de opnames). De resultaten, die vele malen herhaald en geverifieerd zijn, in situaties met verschillende proefpersonen, met uiteenlopende achtergronden en educatie, in verschillende landen, wijzen op zo'n 65 procent van de proefpersonen die, weliswaar met uitingen van ongenoegen en twijfel, bereid waren tot het hoogste voltage van ‘straffen’ door te gaan.

De relevantie voor begrip van de onmenselijkheid begaan tijdens de Sjoa is evident, maar geeft in mindere mate ook inzicht hoe soldaten zich dagelijks, in allerlei omstandigheden, genoodzaakt zien bevelen uit te voeren die onethisch en onmenselijk zijn. Het scheppen van een kader maakt het moeilijk voor een individu zich los te maken uit de groep, en te zeggen: Tot hier, ik doe niet meer mee.

We hebben hier het vrij recente voorbeeld van de Hebron-schieter Elor Azaryah, die een zwaar gewonde terrorist nog even een kogel door zijn hoofd schoot. Weliswaar niet rechtstreeks op bevel van zijn superieuren, maar wel mooi geïndoctrineerd. Gezien zijn debiele glimlach gedurende zijn proces gaf hij nooit de indruk dat hij begrijpt wat ze van hem willen en ook de onvoorwaardelijke steun van zijn ouders, die eigenlijk denken dat hij een medaille verdient voor zijn wandaad, doen ons wanhopen dat we er nog lang niet zijn met het kweken van een bevolking die bereid is voor zichzelf te bedenken wat ethisch kan en niet kan.

Directe aanleiding om dit belangrijke boek weer eens uit de kast te halen, was dat ik dezer dagen stuitte op een aardig artikel over blinde-geleidehonden in The New York Times, dat sterk raakt aan deze problematiek. Deze honden moeten leren onvoorwaardelijk de bevelen van hun baasje op te volgen, tenzij zo'n opdracht duidelijk hun afhankelijke blinde in gevaar brengt. En nu wordt het spannend! Als de blinde zegt: “Ga maar!” terwijl de hond een auto met grote snelheid de oversteekplaats ziet naderen, dan moet de hond het bevel weigeren uit te voeren. Of als de blinde voor een afgrond staat en hij zegt “Voorwaarts”, dan mag de hond dat beslist niet doen. Dit is een moeilijk moment in de opleiding, waarop de hond zelf moet denken. Het artikel neemt als voorbeeld een hond die altijd vrolijk was, maar in dit stadium van de opleiding in depressie raakte en niet meer wilde eten. Hij was echt in de war. Het wijst er op dat gedoseerde, intelligente ongehoorzaamheid hogere cognitieve vaardigheid vereist dan kadaverdiscipline. En de voortdurende actualiteit van dit probleem zal u niet ontgaan zijn.

8 + 1 = ?
mooi artikel !!!

Columns 2024

Columns 2023

Columns 2022

Columns 2021

Columns 2020

Columns 2019

Columns 2018

Columns 2017

Columns 2016

Columns 2015

Columns 2014

Columns 2013

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.