Boek: Leven en lot
Gepubliceerd op: 2 maart 2023
Vasili Grossman
Amsterdam: Balans, 2016
Aantal blz.: 960
ISBN: 9789460034428
Ook als e-book verkrijgbaar
Vertaald door: Froukje Slofstra
Oorsponkelijke titel: Zizn'I Sud'Ba
Leven en lot is een breed opgezet epos over de Russische Tweede Wereldoorlog en de Slag om Stalingrad, naar het voorbeeld van Tolstojs Oorlog en vrede. De roman geldt als een van de meesterwerken van de twintigste eeuw.
De Russisch-Joodse auteur Vasili Grossman beschrijft op onvergetelijke wijze het leven van gewone, bange mensen die door de staat en hun tijd of, zoals je wilt het ‘lot’, worden verleid tot allerlei kleine, banale vormen van verraad.
Mostovskoj is een bejaarde bolsjewiek van het eerste uur die in Duitse krijgsgevangenschap even hard vasthoudt aan zijn onbuigzame overtuigingen als aan zijn leven. Ljoedmila is de vitterige echtgenote van hoofdpersoon Viktor Strum die, nadat haar zoon overlijdt, haar man, dochter en moeder verwaarloost. Nikolaj Krymov is de doorgewinterde partijfunctionaris die de hypocrisie en de terreur van de communistische partij pas begint te doorzien als hij er zelf het slachtoffer van wordt. En zo passeren honderden karakters de revue. Elk met hun eigen geschiedenis en emoties. Lijdend onder de gruwelen van de oorlog en de terreur van het regime van Josef Stalin.
Grossman beschrijft ook uitgebreid het lot van de Joodse bevolking. Als oorlogscorrespondent maakte hij de bevrijding mee van het vernietigingskamp Treblinka. Die ervaringen verwerkt hij in de beschrijving van het lot van het personage Sofja Levinton, een Joodse arts die terechtkomt in een concentratiekamp.
Censuur
Leven en lot is in de lange geschiedenis van censuur in de toenmalige Sovjet-Unie een bijzonder geval. De roman werd in 1961 door de Sovjet-autoriteiten 'gearresteerd', terwijl de auteur ongemoeid werd gelaten. Nadat Grossman zijn boek had voorgelegd aan de redactie van het literair tijdschrift Znamja, stonden er drie maanden later twee KGB-agenten aan de deur met een huiszoekingsbevel. De redacteur van het tijdschrift was zo geschrokken van het manuscript dat hij het, zonder de auteur op de hoogte te stellen, had doorgestuurd naar de veiligheidsdienst. Die nam alle uitgetypte exemplaren, het oorspronkelijke manuscript, de kladversies en de aantekeningen voor het boek in beslag. Slechts één kopie bleef bewaard. In de jaren zeventig werd het manuscript naar het Westen gesmokkeld. De publicatie in 1974 heeft Vasili Grossman niet meer mogen meemaken. Hij overleed in 1964.
Het boek verscheen in 2016 voor het eerst in Nederlandse vertaling. Door de oorlog in Oekraïne staat het epos opnieuw in de belangstelling.
Leven en lot is verschenen bij uitgeverij Balans.
Harde kaft: 39,99 euro, E-book: 14,99 euro
Op de website van NRC staat een recensie van dit boek met historische achtergonden.
Vasili Grossman (1905-1964) is van Joodse komaf, maar kreeg geen Joodse opvoeding. In 1941 werd hij oorlogscorrespondent van het Rode Leger. Als verslaggever volgde hij voor de legerkrant Rode Ster de Slag om Stalingrad, de bevrijding van concentratiekamp Treblinka en de Slag om Berlijn.
