De Joodse horizon
Berlijn toen en nu
Gepubliceerd op: 18 november 2021
Jonet.nl heeft sinds enige tijd een nieuwe rubriek: De Joodse horizon. Een gastredacteur neemt de lezers mee naar Joodse plekken in binnen- en buitenland.
In de nieuwste aflevering van deze zeer lezenswaardige serie neemt reisschrijver en fotograaf Joost Brantjes ons meer naar Berlijn.
De man aan de deur is van het soort dat je weet dat je er geen grappen mee moet maken. Of ik een time slot heb geboekt, wil hij weten. Als ik nee zeg, zucht hij diep en pakt zijn iPad. Hij zegt dat ik geluk heb. En dat als ik aardig ben, hij mij over vier minuten binnenlaat, in het Jüdisches Museum Berlin. Waarna hij gebaart dat ik weer naar buiten moet, terug de stromende regen in, tot die vier minuten zijn verstreken.
Het Joods Museum van Berlijn is het grootste van Europa en een van de meest interessante en meest informatieve die ik heb bezocht. Deze keer wil ik meer weten over het Duitsland van een eeuw geleden, de Weimarrepubliek. Toen Duitsland in 1918 voor het eerst een volwaardige democratie was, tot Hitler in 1933 aan de macht kwam.
On the Way to the Opera
Na de Eerste Wereldoorlog volgden de crisisjaren tot 1923, met twee, door rechts-radicale groeperingen gepleegde politieke moorden: de minister van Financiën Matthias Erzberger in 1921 en Walther Rathenau, de Joodse minister van Buitenlandse Zaken, in 1922. De moord op Rathenau wordt algemeen gezien als het begin van niet alleen een periode van instabiliteit maar ook het begin van het einde van de Weimarrepubliek.
Het Joods Museum is voor een deel ingericht volgens een tijdlijn en in de zaal Art and Artists wordt mijn blik gevangen door het schilderij On the Way to the Opera van Joseph Oppenheimer. Het is geschilderd in 1925 en toont rechter Karl Mensch en architect Ludwig Guttmann, beiden gesoigneerd in rokkostuum met hoge hoed, en op weg naar de opera.
Het is Berlijn tijdens de Glücklicher Zwanziger Jahre, zoals de periode tijdens de Weimarrepubliek van 1924 tot de krach van 1929 werd genoemd. De stad is de op twee na grootste ter wereld en beleeft een ongekende bloeiperiode in de kunsten, architectuur en wetenschap.
Buitgemaakt zilverwerk
Joden speelden een grote rol tijdens de Weimarrepubliek en wisten sociale gelijkheid te bereiken met posities in niet alleen de politiek, het zakenleven en de wetenschap maar ook in het medium dat dit tijdperk zo kenmerkte: de film, denk aan Metropolis van Fritz Lang uit 1927, destijds een van de duurste films ooit gemaakt. Maar als langzaam maar zeker het antisemitisme opsteekt, stellen veel Joodse families zich de vraag: blijven we of gaan we? Hitler wordt in 1933 kanselier, en wie het zich veroorloven kan, vertrekt.
De anti-Joodse maatregelen die stapsgewijs overal in Duitsland worden ingevoerd, zijn in het museum op witte banieren opgeschreven en gerangschikt op datum. Zo lees je hoe het leven voor Joden steeds onmogelijker wordt gemaakt en sta je plots voor een vitrine tjokvol buitgemaakt zilverwerk als symbool van de graaizucht en schaamteloosheid van de nazi’s.
Mijn interesse voor het Berlijn van een eeuw geleden is gewekt door het huidige Berlijn, waar het Joodse deel van de bevolking weer groeit, door de aanwas van niet alleen Joden uit de ex-Sovjet republieken, maar meer nog door Israëli’s die de Middellandse Zee voor de Spree hebben verruild. Inmiddels wonen zo’n 30.000 Israëli’s in Berlijn. Jonge creatieven die genoeg hebben van staatsbemoeienis, het dure leven in Israël of de voortdurende oorlogsdreiging. Of homo’s die nog meer vrijheid willen, maar ook investeerders, die volop kansen zien in onroerend goed.
Lees het vervolg van dit reisverhaal in De Joodse horizon op Jonet.nl.
