Losse ideeën zijn géén ideeën. In de filosofie krijgen ideeën (opvattingen, theorieën, standpunten) betekenis door filosofische debatten waarin vorige opvattingen door volgende worden bekritiseerd, geherinterpreteerd en aangevuld. Zo gezien bestaat de filosofie uit tradities, in de letterlijke betekenis van doorgeven. Dat geldt ook voor de joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995). Om zijn filosofie goed te begrijpen moeten we deze in relatie brengen met denkers waarop hij voortbouwt en reageert, met name Husserl en Heidegger, en via hen met de geschiedenis van de filosofie van Plato tot aan Descartes.

Wat Levinas aan de filosofie ‘toevoegt’ kan dialogisch denken worden genoemd. Maar de filosofie van Levinas is niet dialogisch in die zin dat hij in debat is met andere filosofen, of dat zijn teksten afkomstigheden van andere denkers en literatoren bevatten. Dat is altijd zo in de filosofie, en eigen aan haar optreden als traditie. Het denken van Levinas is dialogisch in die zin dat het wezenlijk meervoudig is, en wel in dubbel opzicht. Zijn denken is als zodanig meervoudig – het gaat meervoudig te werk – en het gáát over meervoudigheid. Hij denkt op meervoudige wijze de meervoudigheid van de mens. Deze dubbele agenda kenmerkt de hele filosofie van Levinas. Enerzijds is zijn filosofie een wijsgerige ‘antropologie’, die de thema’s van het menselijk bestaan doordenkt, en anderzijds gaat zijn filosofie over de filosofie zelf, en is zij een kritiek op het westerse denken als zodanig.

De titel van zijn eerste hoofdwerk, in de Nederlandse vertaling: Totaliteit en Oneindig, drukt dit goed uit. Totaliteit verwijst enerzijds naar het totaliserende menselijk subject, waarin ik denkend, handelend en zingevend van de wereld mijn wereld maak, en waarbij ik de ander reduceer tot onderdeel van mijn wereld; en anderzijds verwijst totaliteit naar de filosofie, die de werkelijkheid reduceert tot begrippen en systemen, en daarbij al het ‘andere’ totaliserend inkapselt. De term Oneindig in de titel verwijst naar de transcendentie van de ander ten opzichte van het totaliserende subject, respectievelijk naar de transcendentie van het andere ten opzichte van het totaliserende denken. De of het andere valt, precies áls andere, buiten de totaliserende greep van het ik en van het ‘egologische’ denken. Het belangrijkste en moeilijkste woord in de titel – ‘en’ – drukt de hoofdvraag van het denken van Levinas uit: hoe kan het onvermijdelijk totaliserende subject in relatie staan met de ander als ander zónder deze andersheid teniet te doen, respectievelijk: hoe kan het per se totaliserende denken het andere als andere denken zonder het andere te totaliseren, dat wil zeggen, zonder het andere van zijn andersheid te ontdoen?