Noem het slaap

Leo Frijda

vrijdag 9 oktober 2009

Zelfs de twee zoons van Henry Roth, geboren in 1941 en in 1943, wisten niet dat hun vader in 1934 een boek had geschreven. De eerste uitgave van Call It Sleep bestond uit niet meer dan 2500 exemplaren, waardoor het boek in 1934 nauwelijks opviel en vrijwel geheel in vergetelheid geraakte. Eerst na 1956 begint de roman uit zijn winterslaap te ontwaken en in 1964 is er de definitieve doorbraak. Nu behoort Call It Sleep tot de canon van de moderne Joodse literatuur.

Henry Roth is op 8 februari 1906 in Galicië geboren. Zijn vader was toen al naar Amerika gegaan en kort daarna heeft hij ook zijn vrouw en kind laten overkomen. Zoals alle immigranten in die tijd zijn zij aangekomen op Ellis Island. En daar begint ook Call It Sleep, de roman van Henry Roth uit 1934. In de proloog van Call It Sleep is de aankomst van de moeder samen met de kleine David Schearl en hun ontmoeting met de vooruit gereisde vader beschreven. Een indringende maar ook ontroerende tekst. De uiteenlopende karakters van de hoofdpersonen en hun onderlinge relaties zijn in deze proloog al zichtbaar en achter die eerste paar bladzijden ligt het geheim al verscholen dat in het boek vanuit het gezichtspunt van David Schearl stap voor stap wordt ontrafeld.

Call It Sleep is in de eerste plaats de geschiedenis van de intelligente en gevoelige David Schearl, die in het begin van de roman zes jaar oud is en aan het eind ongeveer acht jaar. David Schearl wordt gemangeld tussen een driftige, gewelddadige vader en een beschermende moeder. Het lukt de vader nauwelijks om als melkventer zijn gezin te onderhouden. Door deze achtergrond is Call It Sleep tevens de geschiedenis van ontwortelde, nog grotendeels alleen Jiddisj sprekende Joden uit de arme Lower East Side van New York in de jaren voor de Eerste Wereldoorlog. Maar genoeg, lees deze schitterende roman die is geworden tot de klassieke Amerikaanse roman over de arme Joodse immigranten in het begin van de vorige eeuw.

Hoe was het de schrijver vergaan tot de wederopstanding van zijn romandebuut? Henry Roth woonde toen in Maine en Peter Mayer, die aan de wieg stond van de herontdekking van Call It Sleep, heeft hem daar opgezocht en was geschokt toen hij zag hoe Henry Roth leefde en hoe weinig boeken hij bezat. Henry Roth had New York voor het platteland van Maine verwisseld en vooral met handarbeid zijn brood had verdiend. De laatste tijd met het slachten van eenden en ganzen. Roth’s Waterfowl heette het bedrijf.

Henry Roth is daarna toch weer gaan schrijven en onder de verzameltitel Mercy of a Rude Stream zijn vanaf 1994 nog vier romans verschenen. Het eerste deel van de romancyclus, A Star Shines over Mt. Morris Park, is in het Nederlands vertaald. De volgende drie delen zijn alleen in het Engels te raadplegen. A Star Shines over Mt. Morris Park sluit in tijd aan bij Call It Sleep en begint wanneer de hoofdpersoon, hier Ira Stigman geheten, op achtjarige leeftijd van Lower East Side naar Harlem verhuist. Mercy of a Rude Stream is minder exemplarisch dan Call It Sleep, maar is niettemin een indrukwekkende prestatie van een oudere schrijver die bovendien ziek was. Al 'in de stervenszone' merkt Henry Roth daar zelf over op.

Tussen de publicatie van Call It Sleep en het verschijnen van A Star Shines over Mt. Morris Park liggen zestig jaar, één van de langste writer’s blocks uit de literatuur. Het was natuurlijk niet erg bemoedigend dat Call It Sleep nauwelijks aandacht had getrokken. Bovendien lukte een tweede boek niet goed. Henry Roth moet daar indertijd een eind mee zijn gekomen, maar het grootste gedeelte van dat manuscript heeft hij vernietigd. Ook ontstond discrepantie tussen wat Henry Roth over zijn jeugdjaren te vertellen had en zijn persoonlijk leven. Henry Roth had zich vrijwel geheel van zijn Joodse wortels afgewend. Dat Henry Roth op hoge leeftijd gelukkig door kon schrijven over de jongen die hij eens was geweest, komt niet alleen door de hernieuwde belangstelling voor zijn boek uit 1934 maar ook door het hervinden van zijn Joodse wortels. The Israeli Defence Forces had begun to break one of the most notorious writer’s blocks in American literary history, schrijft zijn biograaf Kellman. Een boude bewering maar er zit iets in.

Henry Roth is zich in de loop van de tijd meer bewust geworden van de betekenis van zijn Joodse afkomst en dat kwam vooral door de Zesdaagse Oorlog van 1967, een gebeurtenis die Henry Roth sterk heeft aangegrepen. Henry Roth had in de voorafgaande periode geschreven dat het maar beter is dat de Joden opgaan in de bevolking van de landen waar ze terecht waren gekomen. Na de Zesdaagse Oorlog zei hij dat hij zich in de eerste plaats Jood en dan pas Amerikaan voelde. Henry Roth en zijn vrouw, Muriel Parker, hebben in 1972 Israël bezocht. Zij namen een abonnement op de Jerusalem Post en begonnen Hebreeuws te leren. Henry Roth heeft nog even het plan opgevat om op alia te gaan, maar daar is het toch niet van gekomen. De taalbarrière was te groot.

Godsdienstig was Henry Roth niet al is hij in de loop van de tijd ook over religie wat milder gaan denken. Zijn alter ego Ira Stigman vond zijn bar mitswa maar een 'morbide grap'. Toch laat Henry Roth een artikel met als titel Kaddish eindigen met de woorden: A good morning to you, Lord God Almighty. Dat viel op en daarover geinterviewd zei hij: I have been profoundly moved by the religious current of theme, though I can’t believe it. Nevertheless, I am profoundly moved by it, so I found no reason why I couldn’t use it. Op 13 oktober 1995 is Henry Roth overleden. Hij is gecremeerd. Er was een kleine ceremonie, geleid door een vrouwelijke rabbijn. Ik denk dat Henry Roth daar vrede mee zal hebben gehad.

Call It Sleep is verschenen in de serie Penguin Modern Classics. In het Nederlands zijn er twee uitgaven, van 1966 (Contact) en van 1989 (De Bezige Bij), nog slechts antiquarisch te verkrijgen. Steven G. Kellman, Redemption, The Life of Henry Roth, New York/London, 2005.

8 + 3 = ?
Mooi stuk, meneer Frijda, maar het werd wel ontsierd door de "boute" bewering. Dat moet zijn: boude (denk aan het Engelse bald). Gauw corrigeren svp. Bedankt alvast. Vriendelijk gegroet, vdGS
Van Dale geeft onder "boud" beide mogelijkheden: een boude of boute bewering. Toch heb ik het maar veranderd. Dank voor de reactie.
Ik heb gelukkig een exemplaar te pakken, vertaald door Beccy de Vries

Columns 2017

Columns 2016

Columns 2015

Columns 2014

Columns 2013

Columns 2012

Columns 2011

Columns 2010

Columns 2009

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.