Heilig

Naud van der Ven

vrijdag 22 november 2013

Iets ‘heilig’ noemen is één ding. Twee totaal verschillende zaken ‘heilig’ noemen is iets anders. Je kunt je afvragen of dat laatste wel kan.

Als iemand zegt “Mijn auto is heilig voor me,” en twee zinnen later “Mijn gezin is heilig voor me,” willen we dan eigenlijk niet weten wat ten diepste heiliger is voor hem, bijvoorbeeld als hij moet kiezen tussen zijn auto en zijn gezin?

Merkwaardig genoeg lijkt er in de Joodse cultuur wel zoiets te bestaan als een dubbele heiligheid. Enerzijds zijn de overgeleverde teksten duidelijk: de geboden van Sinaï zijn heilig, het volk dient een heilig volk te zijn.

Anderzijds: er is geen andere bevolkingsgroep of religie die met zoveel vuur de doorbraak heeft verwelkomd van de gelijkwaardigheid van mensen en volkeren en van mensenrechten. Juist als bevolkingsgroep hebben, sinds de Verlichting aan het einde van de 18e eeuw, de Joden in meerderheid de ideeën van universele vrijheid, gelijkheid en broederschap in hun hart gesloten.

Ook Christenen deden dat. Sterker nog, die ideeën kwamen op in een Christelijke samenleving. Maar de overheersende trend binnen die groep bleek te zijn dat de ene vorm van heiligheid (de Christelijke) werd ingewisseld voor de andere (de humanistische en verlichtingsideologie). Grootschalige secularisatie was daarvan het gevolg, zonder het probleem van een dubbele heiligheid.

Dubbele heiligheid is voor Moslims in meerderheid ook niet aan de orde. Voor hen lijkt vooralsnog te gelden dat Verlichtingsideeën hen niet bijzonder aanspreken. Zeker niet in de mate waarin Joden daarvoor warm konden en kunnen lopen.

Je kunt zeggen: Joden liepen daar zo warm voor omdat die ideeën hielpen om een einde te maken aan de feitelijke achterstelling van Joden in de samenleving en hun emancipatie mogelijk maakten. Ik denk dat die factor inderdaad belangrijk heeft bijgedragen aan de Joodse sympathie voor de Verlichtingsideeën.

Maar naar mijn overtuiging omarmden Joden de universele verlichte ideeën ook omdat zij daarin een type heiligheid herkenden dat deed denken aan de heiligheid van de eigen particularistische Joodse traditie. Denk aan de opdracht tot verbetering van de wereld (tikoen olam) of aan de hoge waarde die aan een mensenleven wordt toegekend.

Wat niet wil zeggen dat die twee typen heilige zaken – de universalistische en de particularistische – naadloos in elkaar overgaan. Daarom blijft de vraag hangen: kun je twee dingen tegelijkertijd heilig noemen?

7 + 2 = ?

Columns 2024

Columns 2023

Columns 2022

Columns 2021

Columns 2020

Columns 2019

Columns 2018

Columns 2017

Columns 2016

Columns 2015

Columns 2014

Columns 2013

Columns 2012

Columns 2011

Columns 2010

Doneren

Crescas kan niet zonder jouw steun. Met elke donatie, hoe klein ook, steun je onze activiteiten en zorg je dat wij nog meer voor Joods Nederland kunnen betekenen.